1-Амалий машғулот Мавзу: Рискларни баҳолаш усуллари

1-Амалий машғулот

Мавзу: Рискларни баҳолаш усуллари

Хавфларни баҳолаш усуллари турли кутилган ва кутилмаган вазиятларни ўрганиш учун кучли воситадир.
Кейинчалик, киберхавфсизлик асослари курсининг бир қисми сифатида баъзи амалий машғулотларда фойдаланиладиган хавфларни баҳолаш усуллари тавсифланади.

“Галстук-бабочка” таҳлил усули

Ушбу усул ўрганилаётган салбий ҳодисанинг сабабдан оқибатга қадар ривожланишини график тавсифлаш ва таҳлил қилишдир. Ушбу усулнинг асосий йўналиши текширилаётган ҳодисага қарши чоралар ва уни келтириб чиқарадиган сабабларга қаратилган.

Ушбу усулни амалга ошириш қуйидаги босқичларни ажратиши мумкин:

1. 
   График марказида таҳлил қилиш учун ҳодисани аниқлаш.
   
2. 
   Текширилаётган ҳодисага олиб келиши мумкин бўлган сабаблар рўйхатини тузиш.
   
3. 
   Текширилаётган воқеа олдидан вазиятнинг ривожланиш механизмини таҳлил қилиш
   
4. 
   Ҳодисанинг ривожланишига олиб келадиган омиллар ва унинг оқибатлари тавсифланиши мумкин.
   
5. 
   Ҳодисадан олдин деб аталадиган сабабларнинг ривожланишига тўсқинлик қиладиган тўсиқларни намойиш қилиш профилактика чоралари. Эскалация омиллари учун тўсиқларни ҳам кўрсатишингиз мумкин.
   
6. 
   Текширилаётган воқеа сабаб бўлиши мумкин бўлган оқибатлар рўйхатини тузиш.
   
7. 
   Ўрганилаётган воқеанинг оқибатларини ривожланишига тўсқинлик қиладиган тўсиқларни намойиш қилиш.
   

"Галстук-бабочка" таҳлилини ўтказиш орқали биз хавфли ҳодисалар ва уларнинг оқибатларнинг олдини олиш , юмшатиш ёки кутилаётган ҳодисаларни кучайтириш, тезлаштиришга йўналтирилган хавфли воқеалар ва тўсиқларнинг асосий йўлларини аниқ кўрсатадиган оддий диаграмма киритамиз (текширилаётган воқеа ижобий бўлган тақдирда).

1-расм. “Галстук-бабочка” диаграммасига мисол

Носозликларни таҳлил қилиш

Носозликларни таҳлил қилиш усули номақбул ҳодисага олиб келадиган омилларни аниқлаш ва таҳлил қилиш учун фойдаланилади. Ўрганилган омиллар улар юзага келиши мумкин бўлган кетма-кетликда жойлаштирилади ва мантиқий боғлиқдир. Ушбу омиллар турли хил ускуналарнинг ишламай қолиши билан боғлиқ ҳодисалар бўлиши мумкин, масалан, компютер дастурий таъминоти ходимларнинг хатолари ёки бошқа ҳодисага кўра ишдан чиқди.
Ушбу усулни қўллаш ўрганилаётган тизимни, унинг қандай муваффақияцизликка учрашини ва исталмаган ҳодисага нима олиб келиши мумкинлигини яхши билишни талаб қилади. Носозликларни таҳлил қилиш усулиининг батафсил диаграммасини яратиш жуда фойдали бўлиши мумкин. Бундан ташқари, ўрганилаётган салбий воқеа эҳтимолини ҳисоблашимконини беради. Бу носозликлар дарахтида тасвирланган барча ҳодисалар эҳтимоли ҳақида маълумотни талаб қилади.
Ушбу усулни амалга оширишни қуйидаги босқичларни ажратиши мумкин:

1. 
   Текширилиши керак бўлган якуний ҳодисани аниқлаш.
   
2. 
   Якуний воқеадан бошлаб, якуний ҳодисага олиб келадиган сабабларни топиш.
   
3. 
   Белгиланган сабабларга олиб келиши мумкин бўлган аниқ воқеалар ёки носозликларни аниқлаш учун кўрсатилган сабабларни таҳлил қилиш.
   
4. 
   Кейинги даражадаги сабабларни изчил таҳлил қилиш ва ҳоказо, ҳозирча таҳлил нотўғри бўлади.
   
5. 
   Дастлабки ҳодисалар эҳтимолини баҳолаш, сўнгра охирги воқеа эҳтимолини ҳисоблаш.
   

2-расм. Носозликлар дарахти таҳлили диаграммасига мисол

3-расм. Носозликлар дарахтини таҳлил қилиш белгилари

Буларнинг барчаси нима учун керак? Носозликлар дарахтининг таҳлили бир вақтнинг ўзида бир нечта воқеалар содир бўлиши мумкин бўлган текширилаётган якуний воқеа ва вазиятларнинг вужудга келиш йўлларини визуал равишда тақдим этади. Шунингдек якуний воқеа эҳтимолини баҳолаш имконини беради.
Топшириқлар:

1. 
   авфсизлик ҳодисасини “Галустик-бабочка” усули ёрдамида таҳлил қилинг.
   
2. 
   Танланган ҳодисани “Носозликлар дарахти усули ёрдамида таҳлил қилиш асосида ушбу ҳодисанинг содир бўлиш сабабини аниқланг.
   
3. 
   Қуйида талабалар учун вариантлар берилган, гуруҳ талабалари журналдаги тартиб рақами бўйича вариантлар асосида топшириқни шаклллантиришлари керак.
   

№	Вариантлар
1	Банк маьлумотларини ўғирланиши
2	Компютернинг бузилиши
3	Дастурий таъминотнинг бузилиши
4	Тизимнинг бузилиши
5	Интернет тармоғини бузилиши
6	Тармоқнинг бузилиши
7	Ахборот хавфсизлигини бузилиши
8	Операцион тизимни ишдан чиқиши
9	Шахсий маьлумотларни ўғирланиши
10	Мобил телефонининиг бузилиши
11	Электрон почталарнинг ишдан чиқиши
12	Аппарат –дастурий маҳсулотларни бузилиши
13	Сайтларнинг вақтинча ишламаслиги сабаблари
14	Корхона фаолият тизимининг бузилиши
15	Телекоммуникация тизимидаги узилиш
16	Флеш дискларнинг ишдан чиқиши
17	Процессорни ишдан чиқиши
18	Мул‟тмедия тизимларни бузиши
19	Принтернинг бузилиши
20	Кабеллларнинг бузилиши
21	Сервернинг бузилиши
22	Электрон ҳужжатлар алмашувидаги бузилиш
23	Wi-Fi тармоғининг ишламаслиги
24	Антена қурилмаларининг ишдан чиқиши
25	Мобил иловаларнинг ишламаслиги
26	Қаттиқ дискнинг ишламаслиги