1-Amaliy ish ruda konlarini qazib olishda burg’ilash ishlari

1	2	3
4
Akvatol М-15	0,76	Grammonit 79/21	1,00
Grammonal А-45	0,79	Grammonit 50/50-V	1,01
Karbatol GL-10V	0,79	Dinaftalit	1,08
Grammonal А-8	0,80	Ifzanit T-80	1,08
Qoyali ammonit №1	0,80	Grammonal А-50	1,08
Qoyali ammonit №3	0,80	Akvatol 65/35	1,10
Detonit М	0,82	Ifzanit Т-60	1,10
1	2	3	4
Alyumotol	0,83	Granulit М	1,13
Granulit AS-8	0,89	Igdanit	1,13
Suvga ustuvor ammonal	0,90	Akvatol AV	1,20
Akvatol MG	0,93	Granulotol	1,20
Akvatol AVM	0,95	Ifzanit Т-20	1,20
Granulit AS-4	0,98	Grammonit 30/70-V	1,26
Ammonin №6 JV	1,00	Karbatol 15Т	1,42

Skvajina sig’imi bo’yicha portlovchi modda zaryadi massasi (kg)


;
Zaboyka uzunligi (m)
.
Skvajina diametri (m)
; ; ;
Portlovchi modda solishtirma sarfi q korxona ish tajribasidan yoki sobiq “Союзвзрывпром” tavsiya etgan quyidagi 18.2-jadvaldan qabul qilinadi.

18.2-jadval

Tog’ jinsi	СНиП bo’yicha tog’ jinsi guruhi	М.М. Protodyakonov bo’yicha mustahkamlik koeffisienti, f	Maydalashga portlatish uchun portlovchi modda solishtirma sarfi, kg/m^3
1	2	3	4
Qum-toshlar	VI-VII	3-6	0,4-0,5
Zich dolomit	VII	5-7	0,4-0,5
Ohaktosh:
zich	VII	5-7	0,45-0,55
mustahkam	VIII	8-10	0,5-0,6
kvartslangan	IX	12-14	0,6-0,7
Granit, granodiorit	VII-IX	11-14	0,5-0,7
Slanetslanmagan kvarsit	X	14-16	0,6-0,7
Porfirit	X-XI	16-20	0,7-0,75
Bazalt, diabaz, gabbro	IX-XI	16-18	0,6-0,75

Portlovchi modda solishtirma sarfi (kg/m³) quyidagio formula bo’yich aniqlanishi ham mumkin:

bunda: d_e – massivdagi tabiiy bo’laklar diametri, m;
f – М.М. Protodyakonov bo’yicha tog’ jinsi mustahkamlik koeffisienti;
_п – tog’ jinsi zichligi, t/m³;
d_н – negabarit bo’lagi ko’ndalang kesimi o’lchami, m.
Massivdagi tabiiy bo’laklar o’rtacha o’lchamlari darzdorlik toifasiga bog’liq holda 18.3-jadvalda keltirilgan.
18.3-jadval

Darzdorlik toifasi	Darzdorlik darajasi	tabiiy bo’laklar o’rtacha o’lchamlari, m
1	2	3
I	Favqulotda darzdor (mayda blokli)	0,1 gacha
II	Kuchli darzdor (o’rtacha blokli)	0,1-0,5
III	O’rtacha darzdor (yirik blokli)	0,5-1,0
IV	Kam darzdorli (juda yirik blokli)	1,0-1,5
V	Amalda yaxlit (monolit) (o’ta yirik blokli)	1,5

18.1-misol. Darzdorligi bo’yicha III toifaga kiruvchi zichligi 2,8 t/m³ va mustahkamligi f = 16 bo’lgan tog’ jinsi massivi diametri 214 mm bo’lgan skvajina zaryadlari yordamida portlatiladi. Ustup otkosi qiyaligi 75⁰ va balandligi 12 m ga teng. Agar granulit AS-4 portlovchi moddasi qo’llanilganda o’lchami 1000 mm dan katta bo’lgan negabaritlar chiqishi nolga teng bo’lsa skvajina zaryadi parametrlari hisoblansin.
Masala yechimi.1. Massivdagi tabiiy bo’laklar o’rtacha o’lchami d_c = 0,75 m.

2. 
   Nisbiy ish bajara olish qobiliyati koeffisienti granulit AS-4 uchun е = 0,98 ga teng.
   
3. 
   1 m skvajinaning portlovchi modda bo’yicha sig’imi р = 33 kg.
   
4. 
   Portlovchi moddaning hisoblangan solishtirma sarfi
   

.

2. 
   Ustup ost qismi qarshilik chizig’ining hisoblangan qiymati
   

.

2. 
   m = 1 bo’lganda skvajinalar orasidagi masofa
   

.

2. 
   Skvajinaga zaryadlanadigan portlovchi modda massasi
   

.

2. 
   Perebur chuqurligi
   

.

2. 
   Skvajina chuqurligi
   

.

2. 
   Zaboyka chuqurligi
   

.

2. 
   Skvajina sig’imi
   

Demak skvajina sig’imi bo’yicha portlovchi moddaning hisoblangan miqdorini skvajinaga zaryadlash mumkin.

2. 
   Burg’ilash sharoiti bo’yicha ustup ost qismining haqiqiy minimal qiymati quyidagiga teng bo’ladi:
   

.

19-Amaliy ish
TOG’ JINSI NEGABARIT BO’LAKLARINI TASHQI (UST-QO’YMA) VA SHPUR ZARYADLARI BILAN IKKILAMCHI MAYDALASH.

Negabarit bo’lagini ichki zaryad portlashi ta’sirida maydalashda bo’lak markazida uzunligi negabarit qalinligining 1/3 qismiga teng bo’lgan 28-30 mm diametrli bir yoki bir nechta shpurlar burg’ilanadi.

Maydalash uchun portlovchi moddaning umumiy massasi (kg) quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:

bunda q_B—ichki ta’sir etuvchi zaryadlar uchun portlovchi moddaning
hisoblangan solishtirma sarfi, kg/m³;
V—negabarit bo’lagining hajmi, m³.
Bitta shpurdagi zaryad massasi (kg)

bunda d—shpur diametri, m; ∆- zaryadlash zichligi, kg/m³;
l_Ш—shpur chuqurligi, m;
k—shpurning to’lish koeffisienti k=2/3.
Katta hajmdagi negabarit bo’lagida burg’ilanadigan shpurlar soni

Tashqi (ust-qo’yma) zaryadlar bilan portlatishda zaryad umumiy massasi (kg) quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:

bunda q_H-tashqi ta’sir etuvchi (ust-qo’yma) zaryadlar bilan maydalashda portlovchi modda solishtirma sarfi, kg/m³.
q_B va q_H larning qiymatlari quyidagi 19.1-jadvalda keltirilgan.
19.1-jadval

ЕНиР bo’yicha tog’ jinsi toifalari	Negabarit bo’laklarini maydalash uchun portlovchi moddaning hisoblangan solishtirma sarfi (ammonit 6JV uchun), kg/m^3
	0,5m ichki ta’sir etuvchi zaryadlar uchun	Qirra uzunligi 0,7m bo’lganda	0,5m tashqi ta’sir etuvchi zaryadlar uchun	0,7m
1	2	3	4	5
VII-VIII	0,38	0,2	1,4	1,45
IX-X	0,5	0,27	1,6	1,65
XI-XIII	0,58	0,29	1,8	1,85
XIV-XVI	0,65	0,32	2,0	2,1

Ikkilamchi portlatib maydalash ishlarida gidroportlatish usuli qo’llanilganda, ya’ni shpur ichiga kichraytirilgan zaryad va suyuqlik joylashtirilsa portlovchi modda solishtirma sarfini ichki ta’sir etuvchi zaryadga nisbatan 5-10 martagacha kamaytirib olish mumkin.
Shpurning portlovchi modda bilan to’ldirilmagan qismiga zaboyka joylashtiriladi. Shuningdek tashqi (ust-qo’yma) zaryadlar tashqi zaboyka bilan yopiladi.
19.1-misol. ЕНиР bo’yicha VIII toifaga kiruvchi o’lchamlari 2x1,5x1 m bo’lgan ohaktosh negabarit bo’lagini ikkilamchi maydalashda tashqi (ust-qo’yma) va shpur zaryadlari massalari hamda burg’ilash ishlari sarfi aniqlansin.
Masala yechimi. Shur chuqurligi quyidagicha aniqlanadi:

Talab etiladigan zaryad massasi quyidagicha aniqlanadi:

Zaeyadlash zichligi 900 kg/m³bo’lganda bitta shpurdagi zaryad massasi quyidagicha aniqlanadi:

Talab qilinadigan shpurlar soni:

Negabaritni ikkilamchi maydalash uchun burg’ilash ishlari sarfi quyidagiga teng bo’ladi:

Negabarit bo’lagini ikkilamchi maydalash uchun talab etiladigan tashqi (ust-qo’yma) zaryad massasi quyidagiga teng: