1-Amaliyot ishi Intellektual boshqarish tizimlarini yaratishninig matematik asoslari Tayanch iboralar

2. Ehtimollar nazariyasining asosiy tushunchalari. Bayes ehtimolligi.

Tashxislovchi ETlar inson faoliyatining turli (tibbiyot, texnika, iqtisodiyot va boshqa) sohalarida keng qo`llaniladi. Asosan ularda predmet sohasi haqidagi bilimlarning mahsuliy modeli ishlatiladi. Biroq, agar statistik ma’lumotlarning “Tushunchalar va ular orasidagi bog`liqliklar” haqidagi qoidalariga asosan qo`llash imkoniyati mavjud bo`lsa, u holda u yoki bu simptom(alomat)lari mavjudligini tekshirish natijalarining aposterior ehtimollarini hisoblash uchun mashhur Bayes teoremasini qo`llash juda ham maqsadga muvofiq bo`ladi.
Ehtimollikka quyidagicha ta’rif berish mumkin

Bayes ehtimolligi. Bayes shartli ehtimollik nazariyasini yaratish bilan shug`ullangan. Shartli ehtimollik tajribalarning ma’lum bo`lgan natijalarini hisobga oladi.
Shartli ehtimollik – bu qandaydir hodisaning ro`y berganligi aniq bo`lganda biror hodisaning ro`y berish ehtimolidir. Shartli ehtimollik kabi belgilanadi.
Ikki hodisaning ro`y berish ehtimoli

hisoblanadi, bunda avval ro`y bergan hodisa. Demak ikki hodisaning ro`y berish ehtimoli hodisa ro`y berganligi aniq bo`lganda hodisaning ro`y berish ehtimolini hodisaning ro`y berish ehtimoliga ko`paytmasiga teng.
1- misol. IIOO harflar birikmasidan tasodifiy ravishda yoki , yoki tanlansin.
Shartli ehtimollik tenglamasini qo`llagan holda, 2 ta urinishda avval harfi, keyin esa harfi kelishi ehtimolini hisoblash mumkin
.
harfini tanlash ehtimoli  , chunki birikmada to`rttadan ikkitasi harfi. va harflarini tanlash ehtimoli , aniqlanadi.
ETlarda shartli ehtimollikning
(2.1)
tenglamasidan ham foydalaniladi. Bu holda hodisaning ro`y berish ehtimoli hodisa ro`y berganligi aniq bo`lganda hodisaning ro`y berish ehtimoli  ni hodisaning ro`y berish ehtimoliga ko`paytmasiga hodisa ro`y bermaganligi aniq bo`lganda hodisaning ro`y berish ehtimoli  ni hodisaning ro`y bermaslik ehtimoli  ga ko`paytmasi yig`indisiga teng.
Texnik tizimlarga moslab quyidagi shakllantirish sxemasi ishlatiladi:

• 
  ob’ekt mumkin bo`lgan nosozlik to`plamiga ega;
  
• 
  har bir nosozlik aprior ehtimol bilan beriladi
  
• 
  har bir nosozliklar simptomlar orqali nomoyon bo`ladi, bunda har bir nosozlik “umumiy” ro`yxatdagi “o`zining” simptomi bilan tavsiflanadi;
  
• 
  har bir nosozliklardagi simptomlarni paydo bo`lishining shartli ehtimollari ma’lum.
  

U holda berilgan simptomlarda nosozliklar mavjudligining aposterior ehtimolini
(2.2)
aniqlash mumkin.
Keltirilgan ehtimollikni bilgan holda ko`proq ehtimolli simptomlarni tekshirish protsedurasini navbatdagi simptomlarni tekshirishda barcha aposteriorli ehtimollarning qiymatlarini qayta hisoblashni davom ettirgan holda osongina qo`llash mumkin. Apriorli va shartli ehtimolli ma’lumotlarni olishda statistik ma’lumotlarni (ular mavjud bo`lganda) qayta ishlash yoki hosil qilish va ekspert axborotlarini qayta ishlash lozim.
2.1-rasmda yuqorida bayon etilgan yondashuvning tasviri ifodalangan. 2.1, a-rasmda mavjud nosozliklarning boshlang`ich aprior ehtimollari ko`rsatilgan. Qoidaga ko`ra, ehtimollarning bir qancha darajalari berilgan, o`sishlar qaysilarida kuzatilsa (misolimizda - ) aynan o`sha nosozliklarni tekshirish zarurligiga guvohlik beradi. So`ngra -chi nosozlikning paydo bo`lishi kattaroq bo`lgan ehtimol uchun (masalan, 2.1, b -rasmdagi simptom) shunday simptomlarning mavjudligi tekshiriladi.
Tekshirish natijasiga ko`ra berilgan darajani oshiruvchilar va barcha aposteriorlar ehtimollari qayta hisoblanadi. Bular bo`yicha navbatdagi tekshiriluvchi simptomlar (2.1,c - rasm – simptom) aniqlanadi va h.k. Qayta hisoblash natijasida u yoki bu nosozlikning aposterior ehtimolining o`sishi kabi kamayishini ham kuzatishimiz mumkin. Bir necha qadamdan so`ng ushbu algoritm shunday natijaga olib keladiki, ET aposterior ehtimoli juda kichik bo`lgan qaysidir nosozliklarni tashlab yuboradi (ya’ni hisobga olmaydi), boshqalarini esa to`g`rilashni taklif qiladi.

a) b)

c)
2.1-rasm. Tashxislovchi ETning ishlash algoritmi: a)-nosozliklar mavjudligining boshlang`ich ehtimollari; b)– simptomni tekshirish; с)– simptomni tekshirish; ehtimmol; shartli ehtimol; o`tish darajasi.