1. Analitik ximiya páni hám oniń metodlari. Analitik ximiya pániniń awil xojaliq pánleri menen baylanisliǵi

Temir almasiwi

Adam organizminde hámmesi bolip 5-6 gr temir bolip, solardan 65-70% gemoglobin quraminda, 20% jaqini mioglobinniń quraminda, 10-15% bawir, talaq, kómikte zapas turde boladi. Oniń tek 1% ke jaqin bólimi gem tutiwshi fermentler (katalaza, peroksidaza, sitoxromlar) hám gemge baylanissiz ayrim beloklar quraminda boladi.

Organizmde temir almasiwinda kerekli ahmiyetke iye bolǵan transferrin hám ferretin beloklari bar. Transferrin-glikoproteid. Oniń waziypasi temir toplanip baratuǵin hám sarplanatuǵin toqimalarda qan arqali temir tasip beriwi boladi. Transferrinniń qandaǵi konsentrasiyasi 0,4h/l ǵa teń. Ishekte temir transferringe uxsas beloktiń qatnasiwinda soriladi. Keyin temir dandaǵi transferringe ótedi.

Ferritin 24 protomerden quralǵan bolip oligomer belogi bolip, molekulyar awirliǵi 450000, diametri 12nm átrapinda bolǵan ishi gewek sferil kóriniske iye; boqlitiń diametri 7,5 nm, bul bosliqqa protomerler arasinan kiretuǵin 6 kanalshalar bar bolip, sol kanalshalar arqali bosliqqa temir ionlari (keminde 2500 temir ioni) kirip, temir yadrosin payda etedi. Ferritindagi zapas temirdiń qurami [(FeO-OH)₂ (FeO-OPO₃H₂)] kórinisindegi gidroksidfosfat kórinisinde boladi.

Transferrin beloginiń quraminda Fe³⁺ jaǵdayinda boladi. Oniń waziypasi temirdi Fe²⁺ qollanilatuǵin jerlerge qan aǵimi arqali tasip beredi. Ferritin beloginiń quraminda Fe²⁺ ioni turinde bolip oniń waziypasi transferrin belogi tasip ketken temirdi toplap bariw boladi. Ishekten temir, transferringe uxsap ketetuǵin belok qatnasiwinda qanǵa soriladi. Temir beloklar menen birikkende ush valentlik jaǵdayinda boladi, biraq bir beloktan ekinshi belokqa ótkende Fe³⁺ jaǵdayinan Fe²⁺ jaǵdayiina hám Fe²⁺ aylanip turadi. Temir jetispegende anemiya keselligi kelip shiǵadi.

Bir sutka dawaminda organizmdegi eritrositlerdiń 1% tarqaiwi nátiyjesinde ajralip shiǵatuǵin temirdi organizm qayta ózlestiredi. Lekin hár kuni organizmnen 1 mg atrapinda temir ót jollari, buyrek arqali joǵaltip turadi. Joǵaltqan temir awqat quraminda tusken temir esabina toltirip turilad.