1. Analitik ximiya páni hám oniń metodlari. Analitik ximiya pániniń awil xojaliq pánleri menen baylanisliǵi

Qandaǵi beloksiz azotli zatlar
Qan plazmasi quramindaǵi belokli zatlar tiyisli duzlar, fosfovolfram kislota yamasa 30-40% li trixlor sirke kislota tásirinde shóktirip. Ajratip alinǵannan keyin, oniń quraminda bir qansha belok bolmaǵan azotli zatlar qaladi. Bunday zatlarǵa belok zatlar almasiwiniń qaldiqlari: polipeptidler, peptidler, aminokislotalar, moshevina, urat kislota, kreatin, kreatinin, ammoniy tuzlari hámda ergotionein, bilirubin, urobilin, biliverdin siyaqli pigmentler kiredi. Bular ót pigmentleri bolip, eritrositlerdiń tiykarǵi komponenti bolǵan gemoglabinniń tuwindilari. Gemoglobin tarqalip, prostetik gruppa bolǵan temir atomin joǵaltip, ót pigmentlerine aylanadi. Biliverdin bawirda fermentativ qaytariliw prosessine joliǵip, ot qor haywanlardiń tiykari ót pigmenti boliwi bilirubinge aylanadi. Ol qizil-sari reńli pigment bolip, deni saw haywan qaninda oniń muǵdari judá az (0,2-0,6 mg% átrapinda) boladi.

Ergotionein hám eritrositler quramina qarap, jańa qan quraminda 80-90 mg% ti quraydi.

Organizm aziqlaniwi ushin beloktiń ózinen emes, bálki oniń tarqaliw ónimleri; polipeptid, peptid hám aminokislotalardan paydalaniladi. Soniń ushin hám olar hámme waqitta ishekten qanǵa ótip, qanda belgili bir muǵdarda saqlanip turadi. Qanda polipeptidler azottiń muǵdari saqlanip turadi. Qanda polipeptidler azottiń muǵdari itibarǵa alinǵan bolip, orta esapta 1-3 mg% átrapinda boladi.

Aziq awqat quraminda qanday aminokislotalar bolsa, qanda hám solaminokislotalar aylanip juredi. Lekin qanda aminokislotalar muǵdari ulken emes, sebebi olar qanǵa tuskennen keyin tiyisli kletkalar olardi qannan ajratip alip, toqima beloklarin hám quraminda azot tutiwshi basqa zatlardi sintezlew ushin sariplaydi.

Moshevina qandaǵi belok bolmaǵan azotli organik zatlardiń tiykarin quraydi. Oniń qan plazmasindaǵi muǵdari ortasha 25-30 mg% ti quraydi. Bul muǵdardiń ózgerip turiwi aziq awqattiń turine hám belok zatlardiń almasiwina baylanisli boladi. Qanda moshevina muǵdariniń artip ketiwi buyrekler jumisiniń buziliwinan derek beredi.

Urat kislota- organizmdegi gipoksantin, ksantin siyaqli purin tiykarlilari almasiwiniń sońǵi ónimi boladi. Qanda oniń muǵdari 3-4% átrapinda bolip, ayrim potologiyaliq jaǵdaylarda oniń muǵdari ortasha, yaǵniy 6-8 mg% ke jetedi.

Kreatin hám kreatininlerdiń qan plazmasindaǵi uliwma jiyindisi judá az 1-5 mg% átrapinda boladi. Patalogiyaliq jaǵdaylarda, ásirese bawir keseliginde hámde bulshiq et toqimalariniń tarqaliw jaǵdaylarinda olardiń qandaǵi muǵdari artadi.

Belok zatlar shóktirip alinǵannan keyin qan plazmasinda,joqarida atlari kórsetilgen zatlardiń azotlari «qaldiq azot» termini menen aytiladi. Qan plazmasi quramindaǵi qaldiq azot muǵdari, organizmdegi belok zatlardiń zat almasiw prosessi menen baylanisli, bunnan haywan organizmi hár turli patalogiyaliq hám fiziyalogiyaliq jaǵdaylarin xarakterlewdekeń paydalaniladi.

Normada awil xojaliǵi haywanlari qani plazmasinda qaldiq azot muǵdari 20-60 mg% ti quraytuǵinliǵi aniqlanǵan. Misali adamlarda 20-30 mg%, qara mallarda 30-60 mg% hám iytlerde 20-45 mg% hám t.b.

Organizmde belok zatlar almasiwi kusheygende, qan quyilǵanda bulshiq et toqimalari toqtawsiz hárekette bolǵanda qanda qaldiq azot muǵdari 100 mg % ke shekem kóteriliwi mumkin.

100 ml qan plazasi qramindaǵi qaldiq azot muǵdari moshevinada 16,6 mg, aminokislotalarda 6,7mg, kreatinde-1,23 mg, kreatininde – 0,56 mg ni quraydi.

Qan quraminda hár turli azotsiz organik zatlar hám bar. Bunday zatlarǵa glyukoza, lipidler, hár turli may kislotalari, pirojuzim kislotasi hámsut kislotasin kórsetiw mumkin. Bular organizmde ótetuǵin zat almasiw prosessindegi araliq zatlar, yaǵniy qandaǵi organizm ushin kerek bolǵan aziqliq zatlar. Bul zatlardiń qandaǵi muǵdarin hám olardiń ózgeriw dinamikasiniń klinikda tekserip kóriw joli menen organizmniń patalogiyaliq jaǵdaylari haqqinda pikr juritiw hámde olardi emlewge qaratilǵan terapevlik shara kóriw ushin ulken áhmiyetke iye boladi.

Qan plazmasindaǵi tiykarǵi uglevod glyukoza esaplanadi. Oniń qandaǵi muǵdari judá az. Yaǵniy 100 ml qan plazmasi quraminda 80-100 mg ni quraydi. Qaramallardiń qaninda glyukoza kóp bolip, 50-70 mg ni quraydi. Glyukozaniń muǵdari birdey turdegi haywanlar qan plazmasinda bir qansha turaqli bolip, judá az muǵdarda ózgeshelenedi.

Sebebi, glyukozaniń qandaǵi muǵdari organizmniń jasawi ushin kerekli kórsetkishler qatarina kiredi. Oniń ózgeriwine organizm judá sezgir boladi.Sol sebepli glyukozaniń kóbeyip yamasa kemeyip ketiwi tek belgili bir kesellikler waqtinda guzetiliwi mumkin. Haywan aziqlanǵanda qanda glyukoza muǵdari muǵdari belgili muddetke artadi. Qan quramindaǵi basqa, belokli zatlar menen birikken uglevodlardiń muǵdari bolsa judá az boladi.