1. Analitik ximiya páni hám oniń metodlari. Analitik ximiya pániniń awil xojaliq pánleri menen baylanisliǵi

Sidiktiń mineral birikpeleri.

Sidik quramindaǵi tiykarǵi elementlerge natriy hám kaliydi kórsetiwge boladi. Bulardan kaliy kóp muǵdarda ot shóp jewshi haywanlar sidigi quraminda bolip, organizmnen tiykarinan fosfatli duzlar formasinda shiǵariladi. Natriy elementleri bolsa kóbinese xloridler turinde shiǵariladi. Organizmniń usi elementlerine bolǵan talabin qandiriw ushin barliq waqitta aziq quraminda usi duzlardiń muǵdari jeterli boliwi kerek.

Bulardan tisqari sidik quraminda kaltsiy, magniy kationlariniń hám ammoniydiń xloridli, karbonatli, fosfatli hám sulfat kislotali birikpeleri hám ushraydi. Bul duzlar kóbinshe nitral kislotali siltili birikpeler tiykarinda boladi. Ca hám Mg duzlarinda, ásirese fosfatli organizmde tiykarinan juwan ishektiń siypaq perdeleri tárepinen islep shiǵariladi.

Sidik quraminda az muǵdarda bolsada ammiak ushiraydi. Búyrekte glyuminatoz fermenti bolip, ol qan glyutaminiń dezaminlew jaǵdayin katalizlep, ammiak ajraliwin támiynleydi. Payda boǵan ammiaktiń bir bólimi kislotalardi nitrallaw ushin hám tiykarǵi bólimi moshevina payda boliwinda qatnasip ziyansizlanadi. Sidik quraminda ammoniy duzlari kóp bolsa moshebina sonshelli az boladi. Bunnan tisqari buyrektiń moshevina payda etiw qásiyeti buzilǵanda sidik quraminda ammoniyli duzlar muǵdari artadi. Ammiak organizmnen tiykarinan ammoniyli duzlar kórinisinde shiǵarip jiberiledi. Sidik quramindaǵi uliwma azot muǵdariniń 5-6% ammoniy duzlariniń úlesine tuwri keledi.

Sidiktegi duzlar ishindegi tiykarǵi orindi-xloridler iyeleydi kóp muǵdarda natriy xlorid hám kaliy xlorid ajralip shiǵadi. Xlor sidik quramindaǵi hámme silti tábiyatli elementler menen birikpeler payda qiliwi múmkin. Biraq kóbinese natriy menen birikken boladi. Násil-qan hám toqimalardiń osmotic basimin táminlewde úlken ról oynaydi. Oniń artiqsha basimi sidik penen hár dayimǵiday shiǵarilip turiliwi organizmde osmotic basim normal boliwin táminleydi.

Atlarda bir keshe kúndizde sidik penen 2g nan 23-25g bolǵan xloridler ajralip shiǵadi. Oniń sidik penen ajralip shiǵiw tezligi haywan jemisiniń quramina, suw rejimine hám buyrektiń funktsional jaǵdayina baylanisli boladi.

Organizmnen sidik penen birgelikte karbonat, fosfor, sulfat hámde bikarbonat duzlariniń anionlarida ajralip turadi. Fosfatli duzlardiń bir bólimi organizmge aziqliq zatlar menen ózlestirilse, kóp bólimi nukleotidler, fosfolipidler, fosfoproteidler, geksozalardiń fosforli efirler toqimalarda maydalaniwi nátiyjesinde payda boladi. Sutkasina normal sidik penen 3-4 g ǵa shekem fosfatlar ajralip shiǵiwi aniqlanǵan. Fosfatlar búyrekte kóp muǵdarda toplanǵanliǵi sebepli olardiń muǵdari qan plazmasina qaraǵanda sidik quraminda kóp boladi. Fosfat kislota anionlari bir yamasa eki almasilǵan kaliy, natriy hám ammoniy duzlari turinde ajratip shiǵariladi. Sidiktiń kislotaliliǵi da tiykarinan birlemshi hám ekilemshi fosfatlardiń óz ara qatnasi menen sáwlelenedi. Soni itibarǵa aliw kerek, fosfat kislota hám oniń dúzilisiniń 30% ke jaqin sidik penen kóbirek juwan ishek arqali dáret penen birge shiǵadi. Fosfatlardiń sidik penen ajralip shiǵiwi olardiń qan quramindaǵi muǵdarina baylanisli boladi. Qan quraminda noorganik fosforli birikpeler azaysa olardiń sidik menen ajralip shiǵiw muǵdari da kóbeyedi. Organizmde kóp muǵdarda formali zatlar almasiwi qabil qilinǵanda fosfatlardiń sidik penen ajralip shiǵiw muǵdari azayadi, may kislotalari ózlestirilgende kerisinshe kóbeyiwi aniqlanǵan. Sút penen aziqlaniwshi jas haywanlar hám sidik penen kóp muǵdar da fosfatlar ajralip shiǵadi. Aziq awqat quraminda kislotaniń anionlariniń tiykarǵi muǵdari fosfatlar ajralip shiǵadi. Sulfat kislotaniń anioniniń tiykarǵi deregi beloklar. Aziq awqat quramindaǵi sulfatlarda hám belgili muǵdarda payda boladi. Organizmde kukirt tutiwshi (tsitin, tistein, metionin,) aminokislatalardiń oksidleniwi nátiyjesinde tiykarǵi sulfat kislota payda bolip duzlar jaǵdayinda búyrek arqali sidik penen shiǵarip jiberiledi. Bir sutkaliq sidik quraminda sulfattiń uliwmaliq muǵdari 2-2,5 g di payda etedi. Álbette bulardiń muǵdari belok zatiniń almasiwina hám maydalaniwǵa baylanisli boladi.