1. Analitik ximiya páni hám oniń metodlari. Analitik ximiya pániniń awil xojaliq pánleri menen baylanisliǵi

4-Tema: Sorbsiya prosessleri

Jobasi:

1. 
   Sorbsiya hádiysesi.
   
2. 
   Adsorbsiya, absorbsiya, desorbsiya.
   
3. 
   Fizikaliq hám ximiyaliq jutiliw hádiysesi.
   
4. 
   Xromatografiya hám oniń turleri.
   

Fazalar shegarasinda óz-ózinen bolatuǵin protsessler

Biz bet kerimlik 1 sm² bettegi erkin energiyaniń artiqsha mugdari ekenin bildik, eger usi artiqsha erkin energiyani fazalar shegarasiniń S sm² maydanina kóbeytsek, biz sol berilgen geterogen sistemaniń betiniń erkin energiyasin tómendegishe jaza alamiz:

F = a ∙ S

Bul formuladan kórinip turipti, fazalar shegarasiniń maydani qanshelli úlken bolsa, sol fazalar shegarasi betine toplangan erkin energiya muǵdari sonshelli kóp boladi. Usi sebepli barliq dispers, ásirese kolloid sistemalar beti kishkene bolǵan úlken kólemdegi denelerge salistirǵanda kóp erkin energiyaǵa iye boladi.

Bizge termodinamika kursinan belgili turaqli teń salmaqli sistemalar boliwiniń birden bir sharti sol erkin energiyaniń eń az muǵdarina (minimumina) iye boliwi kerek.

Ulken erkin energiyaga iye bolgan sistemalar tensalmaqli bolmay termodinamikaliq jaqtan turaqsiz bolip keledi hám olarda erkin energiya zapasin azaytiwǵa alip keletugin óz-ózinen bolatuǵin protsessler ketedi.

Bul protsesslerge faza bóleksheleriniń bir-biri menen birigip koagulyatsiyalaniwi hám shókpe yamasa emulsiya payda etiwi kiredi. Kraska, laklardiń mayda bóleksheleriniń kraska qutisi últanina shógip qaliwi sutlerdiń mayiniń sut betine ajralip shigiwlari buǵan misal bola aladi.

Usi kóz-qarastan barliq dispers sistemalar teń salmaqli bolmay termodinamikaliq jaqtan turaqsiz bolip keledi hám waqit ótiwi menen dispers sistemalar eki mikro fazalarǵa bólinip ketedi, bir-birine aralaspaytuǵin suyiqliqta, ekinshi suyiqliq bóleksheleri shar formasin iyelewge urinadi, sebebi qanshelli kólem, bet kishi bolsa erkin energiya sonshelli az boladi.

Demek solay etip, F=o-S formuladan kórinip turipti erkin energiya muǵdari eki turli jol menen:

birinshi: F=a-S a >min

ekinshi: F=a-S S > min

yamasa bet kerimligin (a—> min) azaytiw joli menen, yamasa (S—> min) fazalar shegarasiniń betin kemeytiw joli menen erkin energiya zapasin azaytiwǵa boladi eken.

Fazalar shegarasiniń betin kishireytiw joli menen joqarida kerilgendey iske asiriwǵa boladi, al dispers sistemadagi qatti dene qiymildamaytugin bolsa, (misali, qatti/gaz dene sistemasinda) bul waqitta sistema bet kerimlikti azaytiw joli menen erkin energiya zapasin kemeytiwge háreket qiladi, yaǵniy fazalar shegarasina zatlardi toplaw - kontsentratsiyalaw joli menen, bul protsess a d s o r b ts i ya dep ataladi.

Solay etip óz-ózinen juretuǵin protsessler sistemaniń erkin energiyasiniń artiqsha zapasin kemeytiredi eken. óz-ózinen juretuǵin protsesslerge koagulyatsiya hám adsorbtsiya protsessleri kiredi.

Endi adsorbtsiya protsessine kelsek, bul waqitta, bul protsess nátiyjesinde, fazalar shegarasi betine yamasa oziniń puwi menen fazalar shegarasin duzip turǵan suyiqliq ekinshi bir bet kerimligi kishkene birikpe qosilsa, bul waqitta sistemaniń bet kerimligi kemeyse, soniń menen qatar qosilǵan birikpeniń muǵdari suyiqliqtiń ishki qatlamlarinan góre, joqari bet qatlaminda kóbirek jaylassa bul qubilis adsorbtsiya qubilisi bolip esaplanip, al sol sistemaniń bet kerimligin azaytatuǵin zatlar beti aktiv zatlar dep ataladi.

Adsorbtsiya protsessi erkin energiyani (bet kerimligin) kemeytetuǵin óz-ózinen juretugin protsess bolip esaplanadi. S – kontsentratsiyaǵa iye bolǵan eritpeniń bet kerimligin ólshep fazalar shegarasi betindegi adsorbtsiyani Gibbs teńlemesi menen tabiwǵa boladi.