1. Analog signal va raqamli axborot Raqamlashtirish va raqamli axborot xizmati tushunchasi Axborot

Menyu satri. Barcha ilovalar uchun standart element hisoblanadi. Unda butun dunyo 
bo’ylab qabul qilingan standartlar mavjud bo’lib, Photoshop xam bundan mustasno emas, balki 
u ham File bilan boshlanib Help da tugaydi. 
- 
File – Ushbu menyu asosan ishning boshida va so’ngida qo’llaniladi, chunki uning 
ko’pchilik funktciyalari fayllarni yaratish, yuklash, va xotiraga saqlash bilan bog’liq.. 
- 
Edit – bu menyuda muharrirlashtirishning asosiy buyruqlari joylashgan. 
- 
Image – menyusi esa, tasvirlar bilan ishlash uchun yaratilgan. Uning buyruqlari 
ko’pgina amallarda qo’llaniladi. 
- 
Layer – qavatlar bilan ishlash. 
- 
Select – rasm qismini ajratish va o’zgartirish. 
- 
Filter – bu menyuda filtrlar ko’rsatilgan bo’lib, bir qancha funktciyalarni bajaruvchi 
Photoshop dasturining qo’shimcha modullaridir. 
- 
View –interfeysni sozlashning turli ko’rinishi bo’lib, foydalanuvchi o’ziga mos ravishda 
qo’llaydi. 
 
Takrorlash uchun savollar 
1. Tasvirlar bilan qaysi dasturlar ishlaydi? 
2. Adobe Photoshop dasturining vazifasi ? 
Uyga topshiriq 
Photoshop dasturini o’rganish. 

---

8 Mavzu: Audio axborotlar xususiyatlari va ularni qayta ishlash 
Reja: 
1. 
Audio axborotlar xususiyatlari va ularni qayta ishlash
2. Audio va video fayllarni yaratish 
Multimediy vositalari (multimedia – ko’pvositalilik) - bu insonga o’zi uchun tabiiy muxit: 
tovush, video, grafika, matnlar, animatsiya va boshqalardan foydalanib, kompyuter bilan muloqatda 
bo’lishga imkon beruvchi texnik va dasturiy vositalar majmuidir.
Multimedianing ajralib turuvchi belgilariga quyidagilar kiradi:

"inson-kompyuter" interaktiv mulokotining yangi darajasi, bunda muloqot jarayonida 
foydalanuvchi ancha keng va har tomonlama axborotlarni oladiki, mazkur xolat ta'lim, ishlash yoki 
dam olish sharoitlarini yaxshilashga imkon beradi.

muayyan vaqtdagi ish,o’z tabiatiga ko’ra statik bo’lgan matn va grafikadan farqi ravishda, 
audio va videosignallar faqat vaqtning ma'lum oralig’ida ko’rib chiqiladi. Video va audio axborotlarni 
kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy protsessor tez harakatchanligi, 
ma'lumotlarni o’zatish shinasining o’tkazish 
qobiliyati
, operativ (tezkor) va video-xotira katta sig’imli 
tashqi xotira (ommaviy xotira), hajm va kompyuter kirish-chiqish kanallari bo’yicha almashuvi 
tezligini taxminan ikki baravar oshirilishi talab etiladi;

axborotning xilma-xil turlari: an'anaviy (matn, jadvallar, bezaklar va boshqalar), original 
(nutk, musika, videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animatsiya va boshqalar) turlarini bir dasturiy 
maxsulotda integratsiyalaydi. Bunday integratsiya axborotni ro’yxatdan o’tkazish va aks ettirishning 
turli kurilmalari: mikrofon, audio tizimlar, 
optik kompaktdisklar
, televizor, videomagnitafon, 
videokamera, elektron musiqiy asboblardan foydalanilgan holda kompyuter boshqaruvida bajariladi.
Kundalik turmushda ovozli(audio) yoki video ma’lumotlardan keng foydalanamiz. Ya’ni 
musiqa eshitamiz, kino, 
kliplar va biror bir dasturni
, yangiliklarni tomosha qilamiz. Bunday axborotlar 
aniq bir ssenariy asosida audio va video tahrirlagichlar yordamida yaratilgandir. Shu singari chet 
tillarini o’qitishda, o’rgatishda yoki o’qitish jarayonini samarali olib borishda ham ko’pincha bunday 
ma’lumotlarga murojaat qilamiz. Chunki audio va video uyg’unlashgan holda yaratilgan materiallarni 
qo’llash ya’ni elektron resurslardan foydalanish til o’rganish va til o’rgatishda, umuman darsni tashkil 
qilish sifatini oshiradi. 
Audio (lot. audio – «eshitmoq») – ovoz texnologiyasiga ta’luqli bo‘lib, tashuvchilarga yozilgan 
ovoz, tovush, bundan tashqari ovoz bilan ishlash tizimi va texnologiyalari tushuniladi. Multimediali 
axborotning audio komponenti ovozli ma’lumotlarni uzatish uchun xizmat qiladi. Multimedianing 
audio komponentasi tarkibiga ko‘ra musiqaviy ovoz va nutq ovoziga klassifikatsiyalanadi. Ovozni 
baholashda ikki asosiy ko‘rsatkich mavjud: 
1) ovoz chastotasi; 
2) va uning intensivligi, kuchi. 
Ovoz chastotasi gersda o‘lchanadi, 1 gers sekundiga bir marta tebranishni bildiradi. Ovoz kuchi 
detsibelda o‘lchanadi. Ovoz spektorini olib qaraganda eshitish oralig‘i 20 dan 20000 gersgacha, 
infrazvuk (20 gersgacha) va ultrazvuk – 20000 gersdan yuqori. 
Musiqali ovoz quyidagi xarakteristikaga ega: 
• chastotasi odatda 16 dan 4500 Gs gacha; 
• tembr, ovoz manbasidan kelib chiqadi; 
• balandlik, og‘riq chegarasidan oshmaydi; 
• davomiylik. 
Nutq ovozi inson ovoz paylari yordamida paydo bo‘ladi. Nutq ovozi shovqin va tondan iborat: 
nutq ovozi toni ovoz paylarining harakatlanishidan kelib chiqadi; 
shovqin o‘pkadan chiqadigan havo oqimining ovozga kelib qo‘shilishi natijasida paydo bo‘ladi. 

---

Nutq ovozining asosiy harakteristikasi ton xisoblanadi. Nutq ovozining bu harakteristikasi 
signaldagi chastotani aniqlaydi. Turli insonlarning nutq ovozi chastotasi turlicha bo‘ladi va u 50-250 
Gs oraliqda aniqlanadi. Axborotning audio ma’lumoti analogli va raqamli ko‘rinishda bo‘ladi. 
Multimedia texnologiyalari ovozning raqamli qiymatlarini qayta ishlaydi. Audio fayllar formatlarda 
klassifikatsiyalanib, formatlarning ba’zilari yo‘qotishlar bilan ba’ziladi esa yo‘qotishlarsiz amalga 
oshiriladi. Yo‘qotishlarsiz amalga oshiriladigan formatlash ovoz qiymatlarini butunligicha saqlagan 
holda diskretlashtiradi. 
ARO‘ va RAO‘ ishlash prinsipi bosqichlari: 
1. Diskretlash- bu analogli signalni diskret qiymatlar ketmaketligi shakliga utkazish. 
2. Kvantlash- diskret qiymatlar ketma-ketligini kodlash jarayoniga tayyerlash. 
3.Kodlash-rakamli qiymatlarni mashina kodiga utkazish. 
RAU bosqichlari: 
1. Dekodlash- mashina kodidan diskret qiymatlar shkalasini hosil qilish. 
2. Tiklash- analog signalga o‘tish. 
Audiokodek - bu dasturiy ta’minot yoki apparat vositasi bo‘lib, ovozli ma’lumotlarni siqish 
uchun xizmat qiladi. Inson eshitmaydigan axborotlarni olib tashlaydi. 
Yo‘qotishlar bilan amalga oshiriladigan kodek: 
MPEG-1 Layer 3 ili MP3; Ogg Vorbis; WavPack. 
Yo‘qotishsiz kodeklashga misol: FLAC; WavPack; TTA. 
Odatda audio fayillar - WMA Audio (.wma), WAVE Audio (.wav), MPEG-4 Audio (.m4a), 
Free Lossles Audio Codec (.flac), Digital Surround Audio (.dts), SUN AU Format(.au), Monkey’s 
Audio Format (.ape), Apple Lossles Audio (.m4a), AIFF Audio (.aiff), AC3 Audio (.ac3), AAC Audio 
(.aac), OGG Vorbis Audio (.ogg), MP3 Audio (.mp3), MP2 Audio(.mp2) va h.k. kengaytmadan iborat 
bo’lishi mumkin. Maxsus dasturlar (“video convertor” lar yoki audio tahrirlagichlar) yordamida bir 
kengaytmadan boshqasiga o’tkazish mumkin bo’ladi. 
WAVE (.wav) - juda keng tarqalgan ovozli fayl formatlaridan biri. Windows operatsion 
muhitida ovozli ma’lumotlarni saqlashda qo’llaniladi. 
AU (.au, .snd) - Sun firmasi ishchi stansiyalarida (.au) va NeXT operatsion tizimida (.snd) 
qo’llaniladigan ovozli fayllar formati. 
MPEG-3 (.mp3) - Bugungi kundagi eng ommabop ovozli fayllar formati. Inson nutqidan farq 
qiluvchi tovushlarni saqlash uchun yaratilgan. Musiqiy yozuvlarni raqamlashtirishda qo’llaniladi. 
MIDI (.mid) - Musiqa asboblarining raqamli interfeysi (Musical Instrument Digital Interface). 
Bu standart 1980 yillar boshida elektron musiqa asboblari va kompyuterlar uchun ishlab chiqilgan. 
MOD (.mod) - alohida notalar uchun shablon sifatida ishlatish mumkin bo’lgan raqamlangan 
ovoz namunalari saqlanuvchi musiqali format. 
IFF (.iff) - Interchange File Format - dastlab Amiga kompyuter platformasi uchun yaratilgan 
format. 
AIFF (.aiff) - Audio Interchange File Format - ovozli ma’lumotlar almashish uchun format, 
Silicon, Graphics va Mac kompyuter platformalarida qo’llaniladi. 
RealAudio (.ra, .ram) - Internetda ovozni real vaqtda ijro etish uchun Real Networks 
(www.real.com) firmasi tomonidan ishlab chiqilgan format.