1. Ҳазм қилиш типлари. Оғиз бўшлиғида ҳазм қилиш

NEYRON TURLARINerv hujayralari 3 ta asosiy turlarga: afferent, oraliq va efferen neyronlarga bo`linadi.Birlamchi afferent neyronlar sezuvchi a‘zolarning retseptorlarida vujudga keladigansignallarni qabul qilib, ularni MNT ga o‘tkazadi. Bu neyronlarning dendritlari sezgirretseptorlar hosil qiladi yoki maxsus murakkab retseptorlar bilan bog‘langan. Afferentneyronlarning aksonlari MNT ga kirib, oraliq, ba‘zan bevosita efferent neyronlardendritlari va tanasida juda ko‘p sinapslar hosil qiladi. Oraliq neyronlarning sonihammasidan ko‘p. Ularning soma vao‘siqlari MNT fan tashqariga chiqmaydi. Oraliqneyronlar turli xildagi afferent va efferent neyronlarni bog‘lab turadi.Neyronlar somasi 5-100 mkm, o‘siqlar diametri 1-10 mkm, uzunligi bir necha o‘nmkm dan 1 metrgacha yetadi. Ba‘zi hayvonlarda uchraydigan gigant aksonning diametri
1 mm atrofida bo`lganidan, tajriba o‘tkazish uchun qulay sharoit tug‘diradi

14.МАС рефлектор фаолиятининг асосий механизми

Neyronlar sinapslar yordamida bir-biriga bog‘lanib, neyronlar zanjirini, nerv

markazlari, refleks yoylarini hosil qiladi. Yuqorida refleks yoyining 5 tarkibiy qismdaniborat bo`lishi aytib o‘tilgan edi. Ushbu qismlardan birinchi galda refleks yoylarningmarkaziy qismlari bir-biridan farqlanadi.
Ba‘zi refleks yoylarida afferent neyron efferent neyron bilan bevosita bog‘langan.
Bunday refleks yoylariga monosinaptik yoy, deyiladi. Pay reflekslari monosinaptik
yoyga ega. Bu reflekslar muayyan bo‘g‘inlarning yoyuvchi muskullari payiga bolg‘achabilan sekin urilganda yuzaga chiqsada, aslida baribir pay refleksi emas. Ularni cho‘zilishyoki miostatik refleks desa, to‘g‘riroq bo`ladi. Chunki payga urilganda, muskul ma‘lumdarajada cho‘ziladi va tolalari orasida joylashgan maxsus murakkab retseptorlar –muskul duklarida qo‘zg‘alish yuzaga keladi. Bu qo‘zg‘alish afferent tolalar orqali MNTga o‘tkaziladi va efferent motoneyronlarni qo‘zg‘atib,shu muskulning o‘zini qisqartiradi.Klinik ahamiyatga ega bo`lgan monosinaptik reflekslar bir qancha: tizza refleksi, axillrefleks, tirsak refleksi va hokazo.
Cho‘zolish monosinaptik reflekslardan tashqari, boshqa reflekslarning yoylari ko‘p
sinapsli. Ularning markaziy qismida bitta yoki bir nechta oraliq neyron bor. Polisinaptikreflekslar turli retseptorlardan yuzaga chiqadi va skelet muskullarini qisqartiradi yokiichki a‘zolar faoliyatini o‘zgartiradi.Monosinaptik va polisinaptik reflekslar o‘rtasida bir qator farqlar bor. Birinchidan,monosinaptik refleksning vaqti ancha qisqa (ta‘sir berilgandan keyin refleks namoyonbo`lguncha o‘tgan vaqt refleks vaqti deyiladi). Polisinaptik refleka yoyi markazidaqo‘zg‘alishning ikki yoki undan ko‘p sinapslar qatoridan o‘tishi zarurligini eslasak, bufarq tushunarli bo`ladi. Ikkinchidan, polisinaptik reflekslar vaqti ta‘sir kuchiga bog‘liq:
ta‘sir kuchining ma‘lum chegaradan oshishi refleks vaqtini qisqartiradi. Monosinaptikrefleks yoylarida bu hodisa uncha bilinmaydi. Bundan tashqari, polisinaptik reflekslargairradiatsiya, ko‘nikish, sensistizatsiya va boshqalar xos. Demak, tarkibidagi neyronlar vaular orasidagi sinapslar soniga qarab, monosinaptik va polisinaptik refleks yoylaritafovuut qilinadi. Reflekslarni MNT ning ularni yuzaga chiqarishda ishtirok etuvchi qismlariga qarabham tasnif qilish mumkin. Bunga ko‘ra spinal, bulbar, mezensefal, diensefal va kortikal
reflekslar ajratiladi.Biologik ahamiyatiga ko‘ra ovqatlanish, jinsiy, vaziyatni chamalash, mudofaa,vaziyat, tonik va lokomotor reflekslarni tafovut qilish mumkin