1-bilet Mexanik harakat turlari. Harakatlarning mustaqillik prinsipi

 
3. Agar gaz 27 °C da 3 l hajmga ega bo‘lsa, 127 °C da qanday hajmni 
egallaydi? Bunda bosim o‘zgarmas bo‘lgan.
Ber: 
t
1
=27
o
 T
1
=300
0 
V
1
=3 l
t
2
=127
o 
T
2
=400
0 
V
2
=? 
 
 
 

=4l 
 
 
 
29-bilet
1. Qattiq jismlarning mexanik xossalari. Kristall va amorf jismlar
Deformatsiya 
Gaz va suyuqliklardan farqli ravishda qattiq jismlar shaklga ega. Faqat tashqi 
kuchlar ta‘siridagina ular o‗z shaklini o‗zgartirishi mumkin. 
Qattiq jismning tashqi kuch ta’sirida o‘z shaklini o‘zgartirish jarayoniga 
deformatsiya deb ataladi. 
Deformatsiya elastik yoki plastik bo‗lishi mumkin. Tashqi kuch olingandan 
so‘ng jismning shakli o‘zining dastlabki holatiga qaytsa, bunday deformatsiya 
elastic deformatsiya deb ataladi. 
Rezina yoki prujinani cho‗zganda yoki siqqanda tashqi kuch olinganda avvalgi 
holatiga qaytadi. Ular elastik deformatsiyalanadi. 
Tashqi kuch olinganidan so‘ng jism shakli o‘zining avvalgi holatiga qaytmasa, 
bunday deformatsiya plastik 
deformatsiya deb ataladi. 
Plastilin ezilsa, tashqi kuch olinganda avvalgi holatiga qaytmaydi. 
Mum, saqich, xamir, loy ham shunday xossaga ega. 
Bunday moddalar plastik deformatsiyalanadi. 
Mexanik kuchlanish 
Qattiq jismlarni elastik va plastik materiallarga ajratishning aniq chegarasi yo‗q. 
Ko‗plab materiallarda tashqi kuchning kattaligiga qarab elastik deformatsiya ham, 
plastik deformatsiya ham kuzatiladi. 

---

Bellashuv.uz
Masalan, po‗lat simning bir uchini mahkamlab, ikkinchi uchini ozgina egib, 
so‗ngra qo‗yib yuborilsa, u tebranadi va biroz vaqtdan keyin avvalgi o‗z shakliga 
qaytadi. Bunda po‗latning elastikligi namoyon bo‗ladi. Agar shu sim egilgan 
holatda bir necha soat ushlab turilsa, u avvalgi shakliga to‗liq qaytmaydi. Bu holda 
po‗latda plastiklik namoyon bo‘ladi.