1. Biofizika va radiobiologiya fani, uning predmeti

Yurak va qon tomirlari yopiq biofizik sistemaligi va qonning oqimida 

qon tomirlari elastiklik xususiyatining ahamiyati. 

Yurak va qon tomirlari yopiq biofizik sistemadir. Yurak nasos rolini bajaradi. 

 

 

  

Yurak va qon tomirlari  tuzilishi, hamda Yurak faoliyatini o’rganish elektron 

sxemasi: u-elektr kuchlanish, D-diod, C-kondensator,R- rezistor 

Yurakni kuchlanish manbai U deb olsak, Yurak klapani D diod rolini 

o’ynaydi, ya’ni bir tomonga ochiladi xolos. Kondensator Yarim davr ichida 

1

2

3

4

5

6

7

Юрак

R

D

C

U

---

zaryadlanadi, Yarim davr ichida esa R orqali razryadlanadi. Kondensatorning roli 

qon bosimining tebranishlarini tekislashdir. Qon tomirlarini tarmoqlangan 

naychalar sifatida olish mumkin. Suratda 1-2 aorta, 2-3 arteriyalar, 3-4 arteriolalar, 

4-5 kopelyarlar, 5-6 venulalar, 6-7 venalardan iborat. Yurak muskullarining 

qisqarishida (sistolada) qon Yurakdan aortaga va undan tarqalib ketuvchi 

arteriyalarga siqib chiqarila boshlaydi. Agar bu tomirlar devorlari qattiq bo’lganda 

edi, qonning Yurakdan chiqish paytida vujudga kelgan bosim tovush tezligida 

qismlarga uzatilgan bo’lar edi. Qon tomirlari elastik bo’lgani uchun sistola paytida 

Yurak itarib chiqarayotgan qon aorta, arteriya va arteriolalar cho’ziladi. Bunda 

katta qon tomirlari sistola paytida markazdan chetdagi qismlarga oqib boradigan 

qonga nisbatan ko’p qonni qabul qiladi. Odamning sistolik bosimi normada 

taxminan 16 kPa.ga teng. Yurakning bo’shashi (diastola) paytida cho’zilgan qon 

tomirlari pasayadi (bo’shaladi), Yurakning qon orqali ularga uzatgan potensial 

energiyasi qonning oqishidagi kinetik energiyaga aylananib diastolik bosimni 

taxminan 11 kPa. atrofida tutib turishga madad beradi. Sistolalar yuz berishi 

davrida qonning chap qorinchadan itarilib chiqarilishi tufayli yuzaga kelgan va 

aorta hamda arteriyalar orqali tarqaluvchi Yuqori bosimli to’lqinga puls to’lqini 

deyiladi. Puls to’lqini 5 - 10 m/s, bu esa (0,3 s da 1,5 - 3 m) sistola davrida 

Yurakdan qo’l va oyoqlargagacha bo’lgan masofadan kattadir. Bu shuni 

bildiradiki, puls to’lqini fronti qo’l va oyoqlarning oxirgi nuqtalariga aortada 

bosimning pasayishidan oldin yetib boradi. Ammo qonning tezligi 0,3 - 0,5 m/s, 

puls to’lqini tezligidan kichikdir. Rasmda Yurak atrofidagi , ya’ni aortadagi (a) va 

arteriolalardagi (b) o’zgarish ko’rsatilgan. Ikkinchi grafikda bosimning o’rtacha 

qiymatining va qon oqimi tezligining qon harakatlanuvchi tomirlar turiga bog’liq. 

       Yurakning ishi va quvvati. Qon bosimi va uni o’lchashning biofizik