1-bob. Maxsus taʼlimda pedagogik texnologiyalar

2.3 Rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyasi D.B. Elkonin - V.V. Davydova
Gipotezalar D.B. Elkonina - V.V. Davydov
a) maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ko'plab umumiy nazariy tushunchalar mavjud; ular o'zlarining maxsus empirik ko'rinishlari bilan harakat qilishni o'rganishdan oldin ularni qabul qiladilar va o'zlashtiradilar;
b) bolaning o'rganish (demak, rivojlanish) imkoniyatlari juda katta, lekin maktab tomonidan foydalanilmaydi;
v) aqliy rivojlanishni jadallashtirish qobiliyati birinchi navbatda o'quv materialining mazmuniga bog'liq, shuning uchun rivojlantiruvchi ta'limning asosi uning mazmuni bo'lib, undan ta'limni tashkil etish usullari olinadi;
d) boshlang'ich maktabda o'quv materialining nazariy darajasining oshishi bolaning aqliy qobiliyatining o'sishini rag'batlantiradi.
Kontent xususiyatlari
• predmetning maxsus konstruktsiyasi, ilmiy sohaning mazmuni va usullarini modellashtirish, bolaning genetik jihatdan boshlang'ich, nazariy muhim xususiyatlari va ob'ektlarning munosabatlari, ularning kelib chiqishi va o'zgarishi shartlari to'g'risidagi idrokini tashkil etish.
• Ta'limning nazariy darajasini oshirish, bolalarga nafaqat empirik bilim va amaliy ko'nikmalarni, balki ijtimoiy ongning "yuqori" shakllarini (ilmiy tushunchalar, badiiy obrazlar, axloqiy qadriyatlar) o'tkazish.
D.B.da ta'limning rivojlanayotgan tabiati. Elkonina - V.V. Davydov, birinchi navbatda, uning mazmuni nazariy bilimlar asosida qurilganligi bilan bog'liq. Ma'lumki, empirik bilimlar kuzatish, vizual tasvirlar, ob'ektlarning tashqi xususiyatlariga asoslanadi; kontseptual umumlashtirishlar ob'ektlarni taqqoslashda umumiy xususiyatlarni ajratib ko'rsatish orqali olinadi. Nazariy bilimlar esa hissiy tasavvurlardan tashqariga chiqadi, abstraksiyalarning aqliy o‘zgarishlariga asoslanadi va ichki munosabatlar va aloqalarni aks ettiradi. Ular elementlarning integral tizimidagi muayyan umumiy munosabatlarning roli va funktsiyalarini genetik tahlil qilish natijasida hosil bo'ladi.
Ma'noli xulosalar. Ma’noli umumlashmalar nazariy bilimlar tizimining asosini tashkil qiladi. Bu bo'lishi mumkin:
- chuqur sabab munosabatlari va qonuniyatlarini ifodalovchi fanning eng umumiy tushunchalari, fundamental genetik boshlang‘ich g‘oyalar, kategoriyalar (son, so‘z, energiya, materiya va boshqalar);
- tashqi, predmetga xos xususiyatlar emas, balki ichki aloqalar (masalan, tarixiy, genetik) ajratib ko'rsatilgan tushunchalar;
- mavhum ob'ektlar bilan aqliy operatsiyalar natijasida olingan nazariy tasvirlar.
V.V.ning so'zlariga ko'ra. Davydovning fikricha, aqliy harakatlar usullari, fikrlash usullari ratsional (empirik, vizual tasvirlarga asoslangan) oqilona yoki dialektikga bo'linadi.
Ratsional-empirik tafakkur rasmiy umumiylikni mavhumlashtirish va unga tushuncha shaklini berish uchun ob'ektlarning xususiyatlarini qismlarga ajratish va taqqoslashga qaratilgan. Bu tafakkur bilishning boshlang`ich bosqichi bo`lib, uning turlari (induksiya, deduksiya, abstraksiya, analiz, sintez va boshqalar) yuqori hayvonlarda ham mavjud, farq faqat darajada.
Oqilona-nazariy, dialektik tafakkur tushunchalarning o`z mohiyatini o`rganish bilan bog`liq bo`lib, ularning o`tishini, harakatini, rivojlanishini ochib beradi. Shu bilan birga, tabiiyki, ratsional mantiq yuqori shakldagi mantiq sifatida dialektik mantiqqa kiradi.
Nazariy tafakkurning mohiyati, V.V. Davydov shuni ko'rsatadiki, bu narsa va hodisalarni ularning kelib chiqishi va rivojlanishi sharoitlarini tahlil qilish orqali tushunishga shaxsning yondashuvining o'ziga xos usulidir.
D.B texnologiyasida alohida ahamiyatga ega. Elkonina - V.V. Davydovda umumlashtirish harakati mavjud. Formal mantiqda u ob'ektlardagi muhim xususiyatlarni ajratib olish va ob'ektlarni shu belgilarga ko'ra birlashtirish, ularni umumiy tushunchaga olib borishdan iborat.
Empirik umumlashtirish alohida ob'ektlar va hodisalardan ularni umumiy empirik tushunchaga solishtirish orqali amalga oshiriladi.
Mavhumlikdan konkretlikka ko'tarilish - bu boshqa, aniqroq "konkret" abstraksiyalarni keyingi hosil qilish uchun yuqori darajadagi tushuncha sifatida mazmunli umumlashtirishdan foydalanishdir. Abstraktdan konkretlikka ko'tarilish barcha xilma-xil dolzarb o'quv materialida talabalar yo'nalishining umumiy tamoyilidir.
Demak, predmetning mazmuni ob'ektni hisobdan chiqarish usuli sifatida belgilanmagan, balki uni o'zgartirishning asosi, mazmunli natijalarga erishish yo'llarining me'yoriy asosi sifatida belgilangan tushunchalar tizimidir[9].
Yondashuvlar V.V. Davydov dastlab maktab o'quvchilarini o'qitish uchun ishlab chiqilgan, ammo bir qator qoidalar kattalarni o'qitishda ham foydali bo'lishi mumkin.
V.V tizimiga ko'ra ta'limni rivojlantirish. Davydov, asosan, xususiy, konkret, individualdan umumiy, mavhum, yaxlitlikka yo'naltirilgan mavjud an'anaviy maktab tizimiga qarshi; tasodifdan, faktdan tizimga; ko'rinishdan mohiyatgacha.
V.V. Davydov an'anaviyga qarama-qarshi yo'nalishga ega bo'lgan yangi ta'lim tizimini nazariy jihatdan ishlab chiqish imkoniyati masalasini ko'tardi: umumiydan xususiyga, mavhumdan xususiyga, tizimdan birlikka.
V.V. Davydov nafaqat o'quv fanlari mazmunini, balki o'quv faoliyatida ushbu fanlarni o'zlashtirishda talabalarda shakllanishi kerak bo'lgan ko'nikmalarni tavsiflovchi asosiy qoidalarni shakllantiradi:
Ma'lum bir o'quv predmetini yoki uning asosiy bo'limlarini tashkil etuvchi bilimlar, talabalar ularning kelib chiqish shartlarini tahlil qilish orqali o'rganadilar, shuning uchun ular zarur bo'ladi.
Muayyan bilimlarning predmet manbalarini aniqlashda o`quvchilar birinchi navbatda o`quv materialida ushbu bilim ob'ektining mazmuni va tuzilishini belgilovchi genetik jihatdan o`ziga xos, muhim, universal munosabatni aniqlay olishlari kerak.
Talabalar o'rganilayotgan ob'ektning genetik jihatdan boshlang'ich, umuminsoniy munosabatini u to'g'risidagi alohida bilimlar tizimida shunday birlikda konkretlashtira olishlari kerakki, bu umumiydan xususiyga va aksincha o'tish haqidagi fikrlashni ta'minlaydi.
Talabalar aqliy tekislikdagi harakatlarni bajarishdan ularni tashqi tekislikda bajarishga va aksincha o‘tishlari kerak”.

Xulosa
Turli xil operatsiyalar-ta'sirlar umumlashtirishga bo'ysunadi. Ularni ta'riflash mumkin, o'zlashtirish mumkin, lekin ularni muayyan vaziyat uchun belgilab bo'lmaydi, ularni pedagogik muammolarni hal qilish uchun taklif qilib bo'lmaydi. Turli xil texnologik operatsiyalar muqarrar ravishda o'qituvchi tomonidan sharoitda ulardan birini ijodiy tanlashni nazarda tutadi. Bu bolaga ta'sir qilish vaqtida uni ijodiy harakatdan ozod qilmaydi. Talabaning xarakterini, uning ob'ekt sifatidagi holatini tahlil qilish - lekin sub'ektga aylanishi mumkin bo'lgan yoki potentsial bo'lgan ob'ekt.
Pedagogik ta'sirning asosiy maqsadi - o'quvchining sub'ektga aylanish qobiliyatiga xos bo'lgan potentsialni boshlashdir. Xulq-atvorni to'g'rilash ham, me'yoriy baholash ham, irodani bostirish ham tarbiyaviy natija sifatida harakat qilmaydi. Operatsion ta'sir strategiyasi o'quvchini o'rtacha ta'sir ob'ektidan zamonaviy jamiyatning ijtimoiy-madaniy qadriyatlariga muvofiq hayotining har bir daqiqasida ongli ravishda tanlaydigan sub'ektga aylantirishdan iborat.
Pedagogik texnologiyaga ega bo'lish o'qituvchiga pedagogik ta'sirni uning asosiy maqsadi - bolani sub'ekt pozitsiyasiga o'tkazishga muvofiq tashkil qilish imkoniyatini beradi. Pedagogik texnologiyani o`zlashtirish darajasi elementar va professional bo`lishi mumkin.
30-yillarning boshlarida taniqli rus psixologi L.S. Vygotskiy bolaning rivojlanishiga qaratilgan ta'limning imkoniyati va maqsadga muvofiqligini asoslab berdi. Uning fikricha, “pedagogika kechagi kunga emas, balki bola rivojlanishining kelajagiga e’tibor qaratishi kerak... O‘qitish taraqqiyotdan oldinga o‘tgandagina yaxshi bo‘ladi”[11]. Albatta, L.S. Vygotskiy bilim, ko'nikma va qobiliyatlarni o'zlashtirish zarurligini hech qanday tarzda inkor etmadi. Lekin ular o'rganishning yakuniy maqsadi emas, balki faqat o'quvchilarni rivojlantirish vositasidir.
50-60-yillarning boshlarida L.V. Zankov rivojlantiruvchi ta'lim g'oyalarini amalda qo'llashga harakat qildi. U boshlang'ich ta'limning yangi tizimini ishlab chiqdi, lekin u maktabda hech qachon amalga oshirilmadi.
60-yillarning boshlarida D.B. Elkonin maktab o'quvchilarining o'quv faoliyatini tahlil qilib, uning o'ziga xosligi va mohiyatini ma'lum bilim va ko'nikmalarni o'zlashtirishda emas, balki bolaning o'zini sub'ekt sifatida o'zini o'zi baholashida qayd etdi.
Rivojlanayotgan ta'limning yakuniy maqsadi - o'z-o'zini o'zgartirishga bo'lgan ehtiyojga ega bo'lish va uni o'rganish orqali qondirish, ya'ni. istayman, seving va o'rganing.
Birinchi marta bola maktabgacha yoshda o'zini e'lon qiladi (men o'zim!). Ammo maktabgacha yoshdagi bolalarda o'z-o'zini o'zgartirishga ehtiyoj ham, qobiliyat ham yo'q. U ham, boshqasi ham faqat maktab yoshida rivojlanishi mumkin.
Maktab ostonasidan o'tib, bola darhol dastur, darsliklar, o'qituvchi tomonidan qat'iy belgilangan talab va me'yorlarga bo'ysunadi. Bolaning o'zini sub'ekt sifatida anglashi uchun joy qolmaydi. Konfliktli vaziyat maktab ta'limining mazmuni bilan yuzaga keladi, u odatiy muammolarni hal qilish usullariga asoslanadi.
Shunday qilib, o'qituvchi-psixolog yuqori darajadagi axborot kompetentsiyasida psixologik-pedagogik yordamni amalga oshirish uchun maxsus bilim va usullarni o'zlashtirishi kerak: axborot jarayonlarini tahlil qilish, axborot modellarini yaratish, kompyuter yordamida ularni baholash, grafik ma'lumotlarni qayta ishlash, elektron jadvallar, ma'lumotlar bazalaridan foydalanish. , mahalliy va global vositalardan foydalaning.