1-bob. O’zbekistonda raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi iqtisodiy o’sish va aholining turmush darajasini oshirishning asosiy omili sifatida

1.7. E-tijorat tashkil kilish modellari.
V2V, V2S, S2S, B2G va boshka bozor segmentlari Elektron tijorat modellari kompaniya xayotiylik davrining kaysi boskichida ekanligidan va kompaniya maxsulot/xizmatlarini kaysi bozor segmentiga olib chikishni rejalashtirgandan kelib chikib, o’zgarishlarga duch keladi. Kuyidagi asosiy segmentlar farklanadi:
-biznes-biznes (business-to-business, V2V);
-biznes-iste’molchi (business-to-consumer, V2S);
-iste’molchi-iste’molchi (consumer-to-consumer, S2S);
-biznes-davlat (business-to-govemment, B2G).
Xar bir bozorga uzining boshkalardan ajratib turadngan xususiyatlari xos. Xususan, V2V bozor xajmi buyicha V2S bozordan bir necha marta katta. B2G asosan elektron davlat xarid tizimi orkali faol rivojlanadi.
Hozirgi vakgda axborot texnologiyalari keng rivojlanayotgan boshka segmentlar orasida kuyidagilarni ajratib kursatish mumkin:
-davlat-biznes (govemment-to-business, G2B);
-davlat-fukarolar (govemment-to-citizens, G2C);
-davlat-davlat (govemment-to-govemment, G2G);
-biznes-xamkorlar (business-to-partners, V2R);
-biznes-xodimlar (business-to-emploee, V2E);
-biznes-biznes-iste’molchi (business-to-business-to-consumer, V2V2S).
Muvaffastiyatli biznes-model tashkil kilishning muxim omillaridan biri bozor «nisha»sini tanlash omili xisoblanadi. Iste’molchilar portreta va iste’molchilar segmentini kamrab olish mezoni buyicha kuyidagi bozor turlari farklanadi:
1.Ommaviy bozor. Iste’molchi portreta: axolining uxshash extiyojlarga ega bulgan katta kismi. Misol: xalk iste’moli mollari bozori;
2.«Nisha» bozori. Iste’molchi portreta: axolining uxshash extiyojlarga ega bulgan kichik kismi. Misol: keng iste’moli mollari bozori;
3.kup profilli korxonalar: turli iste’molchilar guruxdari bilan ishlaydi, ularga xam ommaviy, xam «nisha» bozorlarida xizmat kursatadi;
4.kup taraflama platformalar boshka modellar orasida eng barkarori xisoblanadi. Bunday kompaniyalar turli surovlarga ega bulgan turli iste’molchilar segmentlariga xizmat kursatadi. Ular tarkibiga FaceBook, Alibaba Group, Google va boshkalarni kiritish mumkin. Masalan, Alibaba Group uzining kidiruv tizimi, ijtimoiy tarmogi, tulov tizimi, aukstioni va boshka servislariga ega. Alibaba Group usishiga nafakat tugri tashkil kilingan kup taraflama platformaning biznes-modeli, balki Xitoy bozoridagi monopoliya xam xizmat kilgan.
Mijozlar bilan uzaro munosabatlar turi buyicha ikki modelni ajratib kursatish mumkin:
1 O’ziga-o’zi xizmat ko’rsatish. Kompaniya elektron platforma, maxsulot yaratadi. Xizmatlar iste’molchisi esa xaridni uzi amalga oshiradi, masalan, onlayn-banking, elektron ta’lim, internet-banking va b.
2.Kraudsorsing. Kompaniya internet platforma ochadi, maxsulotni esa iste’molchilarning uzi yaratadi (kraudsorsing maxsuloti). Hozirgi paytda kompaniyalar tomonidan shunday variantni tanlash afzal kurilmokda. Misol: ijtimoiy tarmok, videoservis, fotoservis va b.

1^ Бородай В.А. Предпосылки устойчивого развития бизнеса в турбулентной среде // В сборнике:Регулирование экономической деятельности и деловая среда: проблемы, перспективы и решения Сборник научных трудов по материалам II Международной научно-практической конференции. 2017. С. 332-341.

2^ Постановление ПП-3832 «О мерах по развитию цифровой экономики в Республике Узбекистан» от 3
июля 201В года

3^ Узбекистон Республикаси Вазирлар Мачкамасининг «Узбекистон Республикасида ракамли иктисодиётни
жорий килиш ва янада ривожлантириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги Карори