1-bob. O’zbekistonda raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi iqtisodiy o’sish va aholining turmush darajasini oshirishning asosiy omili sifatida

1.4. Raqamli iqtisodiyotning asosiy jixatlari
Raqamli iqtisodiyotni boshkalardan ajratib turadigan jixatlar sifatida kuyidagilarni kursatib utish mumkin:
1.Iqtisodiy faoliyat asosiy e’tiborni Raqamli iqtisodiyot platformalariga qaratadi.
Raqamli iqtisodiyot platformasi bu - iste’molchilar va ishlab chikaruvchilarning extiyojlarini ta’minlaydigan, shuningdek, ular urtasida tugridan-tugri uzaR0 aloka kilish imkoniyatlarini amalga oshiradigan servis va funkstiyalar tuplamiga ega bulgan Raqamli muxit (dasturiy-apparat kompleksi).
Elektron platforma - turli kompaniyalar unga ulanish imkoniga ega va uzining Web-xukumatidan ta’minotchilar va/yoki real va potenstial maxsulot/xizmat iste’molchilari bilan uzaro alokalarni amalga oshirish maqsadida foydalanishi mumkin bulgan elektron resurslar turidir.
Masalan, elektron moll xar bir savdo kompaniyasi oldida Web-vitrinaga
ega bulish va tranzakstiya utkazish imkonini beradi. Raqamli platformalar katoriga tarmok. tarmoklararo virtual birjalarni kiritish mumkin bulib, ular kompaniyalarga elektron kurinishda oldi-sotdi operastiyalari amalga oshirish imkonini beradi va bunda ta’minotchilar va mijozlar bilan uzaro alokalarni boshkarish xarajatlarini kiskartiradi.
Platformaning kimmatliligi - katnashchilar orasida uzaro aloka jarayonini ta’minlash va tugridan-tugri kommunikastiya takdim etish imkoniyatidadir. Platformalar xarajatlarni pasaytiradi va ta’minotchilar uchun xam, iste’molchilar uchun xam kushimcha funkstional takdim etadi. Ular, shuningdek, katnashchilar urtasida axborot almashinishni xam kuzda tutadi, bu esa xamkorlikni sezilarli darajada yaxshilashi xamda innovastion maxsulotlar va kiyimlar yaratishga xizmat kilishi lozim.
«Platforma» biznes-model sifatida uzok vaktdan buyon mavjud. Bunga oddiy misol kilib sotuvchi va xaridorlar (ishlab chikaruvchi va iste’molchilar) bir-birini topadigan klassik bozorni keltirish mumkin.
Hozirgi kunda platforma biznes-modellari tamoyillari ularning asosida faoliyat kursatadigan kuplab faol usib borayotgan kompaniyalari aytib utish mumkin bulib, ularning eng mashxurlari Uber va Airbnb xisoblanadi.

1.1-rasm. Axborot-kommunikastiya texnologiyalari, Industriya 4.0 va

Raqamli iqtisodiyot trendlari
2. Personifikastiya kilingan servis modellari Big Data, targetlangan marketing, 3D bosma kabi texnologiyalar rivojlanishi urtacha statistik iste’molchining emas, balki xar bir muayyan mijozning talab va extiyojlariga javob beradigan tovarlar ishlab chikarish va xizmatlar kursatishga imkon beradi.
Bugungi kunda BIG DATA biznes faoliyatining turli yunalishlari buyicha karorlar kabul kilish va mijozlarga yunaltirilganlikni oshirish buyicha katta ma’lumotlar tuplashning innovastion vositasi xisobladi.
Marketingda iste’molchilar xakida BIG DATA tuplash, kayta ishlash va taxlil kilish aloxida rol uynaydi, chunki targetlangan reklama samaradorligini oshirishga va targeting orkali iste’molchilar xulk-avtoriga anik ta’sir kursatishga imkon beradi. “Personifikastiya”ga utish «klientonomika» soxasida tadkikotlar utkazishga kizikishning usishiga olib keladi.
Biznes BIG DATA imkoniyatlaridan bir tomondan, kompaniyalar biznes-modelida BIG DATA tuplash, kayta ishlash va taxlil kilish buyicha imkoniyatlardan foydalanadi, boshka tomondan, katta ma’lumotlarga ega bulgan kompaniyalar BIG DATA bozoriga yangi maxsulotlar va loyixalar bilan chikadi.
BIG DATA imkoniyatlari va Machine Learning asosida sun’iy intellekt kompaniyalarning mijozlarga yunaltirilganlik darajasini oshiradi, bu esa yakunda iste’molchilar konikkanligi va sodiklik indekslari xolatini yaxshilashda aks etadi.
Klientonomikaning asosiy koidalarini ilmiy asoslab berish kompaniyani eng ilgor texnologiyalarga asoslangan amaliy vositalar bilan ta’minlashga imkon beradi.
Buyumlar interneti kompaniyalarni ishlab chikarish jarayonlari xolati xakida ishonchli ma’lumotlar tuplash yangi vositalari bilan ta’minlaydi xamda inson omili bilan boglik bulgan monitoringni eng kichik xarajatlar va risklar bilan amalga oshirishga imkon beradi. Ishlab chikarish modellarining o’zgarishiga robotlashtirish xamda virtual va kushimcha reallik texnologiyalari eng kuchli ta’sir kursatadi. 3Dprinterlar ishlab chikaruvchini iste’molchiga yakinlashtiradi va kiska muddatda maxsulotni kichik partiya bilan ishlab chikarishga imkon beradi.
Yakin uch-besh yilda extimoliy taxdidlar orasida innovastiyalar xayotiylik davrining kiskarishi, butun xayoti davomida personalii ukitish soxasida innovastion karorlar talab kiladigan ishchi va mutaxassislar malakasini tez o’zgartirish zarurati bilan boglik bulgan mexnat bozoridagi o’zgarishlarni sanab utish mumkin. Kompaniyalar bunday xolatlarga tusatdan duch kelmaydi, demak, bunday o’zgarishlarga tayyorlanish uchun vakt buladi. Biznesga xakikatda xavf soladigan va abadiy bulib kurinadigan yagona muammo bu - internet tarmogida barcha kurinishdagi firibgarlik xisoblanadi.
3. Ishlab chikaruvchilar va iste’molchilarning bevosita uzaro aloka qilishi
Axborot-kommunikastiya texnologiyalarining rivojlanishi ishlab chikaruvchiini xar bir yakuniy iste’molchi bilan «boglash»ga imkon beradi.
Uzundan-uzok vositachilar, jumladan, institustional vositachilar zanjirini kiskartirish imkoniyati paydo buladi. Bunga misol bulib fintex CroudMortgage - ipoteka karzi oluvchilarga kreditni bankdan emas, balki bevosita bush pul mablaglariga ega bulgan shaxslardan olishp imkon beradigan telefon ilovasi xizmat kilishi mumkin. Ushbu sxema vositachibanklardan tashkari barcha katnashchilar uchun iqtisodiy jixatdan foydali bulgan mexanizmni amalga oshirishga imkon beradi.