1 bo`G`inning ko`chirilishi reja: kirish

12 
 
Urg’u. So’z bo’g’inlardan yoki gapda ishtirok etayotgan so’zlardan birining 
boshqasiga nisbatan kuchliroq aytilishiga, shuningdek, ayri so’zning ma’no va 
talaffuzini belgilab beruvchi fanetik hodisaga urgu deyiladi. Urg’u zarb bilan 
aytiladi. 

---

13 
 
 O`zbek tilida bo`g`inlarning quyidagi tiplari mavjud: 
 Bir unlidan iborat bo`g`in: Chizmasi V (V lotincha «vokalis» unli, S 
«consonant» undosh degan ma`noni bildiradi) o-na, 
 Bir unli bir undoshdan iborat bo`g`in: SV yoki VS ol-ma… 
 Bir unli ikki undoshdan iborat bo`g`in: SVS, VSS, SSV suv-lar, ayt, erk, ilm, 
ost, sta-kan, pre-zi-dent… 
 Bir unli uch undoshdan iborat bo`g`in: SVSS, SSVS stol, stul, fikr, hukm, 
qasr…. 
 Bir unli to`rt undoshdan iborat bo`g`in: SSVSS, SVSSS, VSSSS – punkt, 
trans-port, tekst, front, ernst… 
Aytib o`tish kerakki, sanalgan bo`g`in tiplaridan V, SV, VS, SVS largina 
o`zbekcha so`zlar tarkibida uchraydi. Qolganlari tilimizda qo`llanadigan o`zlashma 
so`zlar tarkibida kuzatiladi. 
 
 

---

14 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

15 
 
3. Bo‘g‘inning til va nutqdagi ahamiyati. 
1. So‘zning, xususan, fonetik so‘zning shakllanishida "qurilish materiali" va 
qoliplovchi vazifalarni bajaradi.
Ayrim tillarda bo‘g‘inning distinktiv (tafovutlash, farqlash) funksiyasi ham 
bor. Masalan, koreys, vetnam, xitoy tillarida bo‘g‘in ohang turiga qarab so‘z 
ma'nosini farq-laydi, ayni shu xususiyati bo‘lgan tillarda u sillabema hisoblanadi. 
O‘zbek tilida bo‘g‘inning bu funksiyasi nihoyatda kuchsizdir.
2. Bo‘g‘inning pedagogik-metodik ahamiyati ham bor: birinchi sinf 
o‘quvchilarini to‘g‘ri o‘qish va to‘g‘ri yozishga o‘rgatishda, ularda to‘g‘ri talaffuz 
va imlo ko‘nikmalarini shakllantirishda bo‘g‘inlab o‘qitish va bo‘g‘inlab yozdirish 
yaxshi natija beradi.
3. Orfografiya qoidalarining bir qismi bo‘g‘in ko‘chirilishiga asosla-nadi.
4. Bo‘g‘inning she'riyatdagi turoqlarni, ohangdoshlik va musiqiylikni 
ta'minlovchi vosita sifatidagi roli ham katta. U she'riy misralardagi ritmni yuzaga 
keltiruvchi asosiy unsurlardan biri, ayni paytda vazn o‘lchovi bo‘lib xizmat qiladi. 
Quyidagi she'riy parchalarni qiyoslab ko‘raylik:
1. Kuy avjida uzilmasin tor,
She'r yarmida sinmasin qalam.
Yashab bo‘lmay umrini zinhor,
Bu dunyodan ketmasin odam. 
(E. Vohidov. "Kuy avjida uzilmasin tor").
2. She'rlarim – chechagim, hayotim,
She'rlarim boylikdir, bisotim,
Yomg‘irdan namlanmas qanotim,
Oshaman bulutlar tog‘idan
! (A. Umariy . "Yomg‘irda"). 
Keltirilgan bu ikki she'riy parchani bir-biriga ohang jihatdan solishtirsak, ularning 
to‘qqizlik turkumiga mansubligi ma'lum bo‘ladi, shunga qaramay bu ikki she'rning 
ritmik xususiyatlari bir xil emas. Buning sababi shuki, ularning har birida bo‘g‘inlar 
turlicha guruhlanib kelmoqda. Qiyos qiling: 

---