1. Бозор и=тисодиёти шароитида сифатни бош=ариш


-мавзу: Метрология. Метрологиянинг ташкилий-ху=у=ий асослари


Download 0.66 Mb.
bet22/49
Sana22.06.2023
Hajmi0.66 Mb.
#1647633
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   49
Bog'liq
Sifat menejmenti

6-мавзу: Метрология. Метрологиянинг ташкилий-ху=у=ий асослари


1. Метрологиянинг асосий максади ва вазифалари.

  1. . Узбекистон Республикасининг метрология хакидаги +онуни. Метрология сохасида Давлат бош=арув органлари ва уларнинг вазифалари

  2. . Метрологик назорат ва тафтиш

6.1. Метрологиянинг асосий максадлари ва вазифалари


Фан ва техниканинг барча сохаларидаги ютукларнинг барчаси “Метрология” - ылчашлар хакидаги фаннинг ривожига бо\ли=.


Метрологиянинг ривожисиз замонавий ылчов техникасини яратиш ва ундан самарали фойдаланиш имконияти йук. Х1Х аср бошида узунлик, юза, хажм ва масса улчанган былса хозирги пайтда техника ва технологияларда улчанадиган физик катталикларнинг турлари ортиб, уларнинг улчов диапазони чегаралари кенгайиб бормокда. Бу эса уз навбатида ылчаш услублари ва техникасининг бир хиллигини таъминлаш, ылчаш натижаларининг ани=лиги ю=ори былишига эришиш ва жараённи тезкор усулда амалга оширишни талаб этади.
Хозирги кундаги мураккаб жараёнларни ва замонавий техникани ани= ва тез ишловчи ылчаш комплексларисиз тасаввур килиб былмайди. Масалан, космик объектларни бош=ариш, атом реакторларининг ишини ташкил этиш, ю=ори босим ва харорат остида ишловчи технологик объектлардан масофада туриб информация олиш ва шу асосда уларни самарали ишлатиш ва бошкалар.
Ылчашнинг асосини ылчаш услублари ва улчов техникалари ташкил этади. Ылчаш жараёнида улчанаётган катталик унга ухшаш былган катталик у эталон, намуна ва бошкалар билан тажриба асосида таккосланади, яъни намунага нисбатан =иймати ани=ланади.
“Ылчаш” тушунчасининг замонавий талкини - махсус техника воситалари ёрдамида физик катталикларни ани=лашнинг тажрибавий усули. Мисол учун, хаво хароратини термометр ёрдамида ылчаш ёки металл уклар диаметрини штангенциркуль ёрдамида ылчаш ва бошкалар.
Метрологик таъминотнинг асосий максади Узбекистон Республикасининг =уйидагигилар буйича улчов бирлигини таъминлаш юзасидан давлат тизими коидаларини амалга оширишдан иборатдир.
-махсулотнинг хаетий циклини ва унинг бозор муносабатлари шароитида ра=обатга бардошлигини шакллантиришнинг хамма бос=ичларида сифатни таъминлаш ;
-тармоклар ва агрегатлар деталларининг узаро бир-бирини алмашланишини таъминлаш ;
-автоматлаштирилган, автоматик, ахборот-хисоблаш ва бош=арув асбоблари ва тизимларидан фойдаланиш хисобига мехнат унумдорлигини ошириш ;
-зарур улчов асбобларидан фойдаланиш билан таранспорт, алока, курилиш ташкилотларининг самарали ишлашини йулга куйиш ;
-талаб этиладиган ани=ликга, улчовлар натижаларининг объективлиги ва ишончлилигига эришиш асосида илмий-тадкикотчилар ва тажриба конструкторлик ишлари, экспериментал тадкикотлар ва синовлар самарадорлигини ошириш ;
-ахолига маиший хизмат кырсатилиши билан бо\ли= улчовларни амалга ошириш ;
-согликни са=лаш, менат ва атроф мухитни мухофаза =илиш вазифаларини хал этиш ;
Метрологик таъминотнинг асосий вазифаси Узбекистон Республикаси иктисодиетининг барча йуналишлари буйича улчов бирлигини таъминлаш Давлат тизими коидаларини амалга оширишга каратилган чора-тадбирлар комплексини ишлаб чи=иш ва амалга оширишдан иоборат.
=уйидагигилар метрологик таъминотнинг асосий йуналишлари хисобланади
-физик ми=дорлар бирликларини белгилаш ;
-метрология сохасидаги илмий-услубий, меъерий ва амал килинадиган хужжатларни ишлаб чи=иш ва жорий этиш ;
-улчанадиган параметрлар, улчовлар ани=лигига оптимал талабларнинг окилона номенклатурасини белгилаш ;
-улчовларнинг кулланиладиган ишчи, намунавий воситалари ва кушимча метрологик ускуналар номенклатурасининг бир хиллигини белгилаш ;
-эталонлар, намунавий воситалар, улчовларнинг талаб этиладиган даражада сакланиши ва тутиб турилиши хамда физик ми=дорлар бирликлари улчамларининг, улчовларнинг ишчи воситалрига берилишини таъминлаш ;
-кулланиш учун тавсия килинадиган улчовлар услублари ва воситалрини иктисодий асослаш ;
-меъерий, техник, амал килинадиган ва услубий хужжатларнинг метрологик экспертизасини утказиш, улчов воситалари, ылчаш комплекслари ва тизимларини аттестациядан утказиш,текшириш ва колибрлаш ;
-улчов воситалрини таъминлашда УДТ коидаларига риоя =илиш
-улчовларни бажариш услубларини аттестациядан утказиш ;
махсулотларни ишлаб чи=ариш, синаш ва сертификациялашда УДТ нинг метрологик коидалари, меъерлари ва бошка талабларига риоя этишга доир чора-тадбирларни амалга ошириш ;
-метрологик хизматлар органларининг метрологик коидаларнинг бузилишларини бартараф этиш, олдини олиш чора- тадбирларини ишлаб чи=ишга доир мажбурий кырсатмаларни, шунингдек, метрологик интизомнинг талаб этиладиган даражасини таъминлаш ва тутиб туриш буйича таклифлар бериш.
-улчовларнинг холати устидан давлат ва идора назорати;
-метрологик таъминот буйича ишларни мувофиклаштириш ва такомиллаштиришга доир тадбирларни ишлаб чи=иш ва амалга ошириш;
-метрология сохасида илмий тадкикотларни утказиш ва кадрлар тайерлаш;
-метрология сохасида халкаро хамкорликни амалга ошириш;

6.2. Узбёкистон Республикасининг метрология хакидаги Конуни. Метрология сохасида Давлат бош=арув органлари ва уларнинг вазифалари


Узбекистон мустакилликка эришгандан сынг 1992 йил “Стандартлаштириш ва метрология давлат кумитаси” ташкил этилди ва ушбу кумита халкаро стандартлаштириш ва сертификатлаштириш кумитасининг аъзоси былди.


Шу муносабат билан Убекистонда Давлат стандартлаштириш метрология ва миллий сертификатлаштириш тизимлари ташкил килинди. Бу тизимларнинг асосий максадлари ички ва ташки бозорга махсулотлар ишлаб чи=арувчи ташкилотлар ва корхоналарнинг ишлаб чи=араётган махсулотларини стандарт талабларига мос келишини назорат =илишдир.
Олий Давлат Хукуматининг асосий метрологик коидалари 1993 йил 28 декабрда =абул килинган "Метрология тугрисидаги конун­да" кырсатилган. Бу конун 5 та былим, 21 та моддадан иборат.
1- былим: Умумий коидалар 4 моддадан иборат.
2-былим: Физик улчов бирликлари, уларни кайта хосил =илиш ва куллаш. Бу былим 5 - 8 моддаларни ыз ичига олган.
3-былим: Узбекистон Республикаси метрология хизмати 9 - 11 моддалардан ташкил топган.
4-былим: Давлат метрология текшируви ва назорати. Бу былим 12-19 моддалардан тузилган.
5-былим: Метрология ишларини молиявий таъминлаш. Бу былим 20-21 моддаларни уз ичига олади.
Метрологик таъминот =уйидагигиларга асосланади
-кулланишга йул куйилган физик ми=дорлар бирликлари ва шкалалари;

  • физик ми=дорлар бирликлари ва шкалалари давлат эталонлари тизими;

  • физик ми=дорлар бирликлари ва шкалалари ми=дорларини эталонлардан улчовларнинг намунавий воситалари ва бошкалар оркали бериш тизими;

  • физик ми=дорлар бирликларини текширувчи схема оркали улчовларнинг ишчи воситаларига беришда кулланиладиган теник курилмалар;

  • материаллар моддалари таркиби ва хоссаларининг стандартли намуналари ;

  • моддалар ва материалларнинг физик контактлари ва хоссалари хакида стандартли билдиргич маълумотлари ;

  • метрологик ахборотлар банклари ;

  • УДТнинг фаолият кырсатишини тартибга соладиган конунчилик, меъерий, рахбарлик ва услубий хужжатлар ;

  • УДТ талабларини бажаришнинг иктисодий максадга мувофик услубларининг ишлаб чи=илиши ва амалга оширилиши ;

Метрологик таъминотнинг асосий йуналишларини амалга оширишга доир ишлар республика метрологик хизмати оркали ташкил этилади.
Узбекистон Республикаси метрологик хизмати =уйидагигилардан таркиб топган
-Узбекистон Давлат стандартлаш, метрология ва сертификациялаш маркази (Уздавстандарт );
-стандартлаш, метрология ва сертификациялаш буйича минтакавий марказлар;
-Узбекистон стандартлаш, метрология, сертификациялаш ва махсулотлар сифатини бош=ариш сохасидаги кадрларни тайерлаш ИТИ.
Давлат метрологик хизмати таркибига кирмайдиган метрологик хизматлар корхоналар, институтлар, кооперативлар ва бошка хужалик юритувчи субъектларда хам ташкил этилиши мумкин
Махсулотларни стандартлар ва техник шартларга катъий амал килган холда ишлаб чи=ариш юзасидан давлат ва технологик интизомни ошириш учун Узбёкистон Республикаси Давстандарти стандартлар ва улчоввоситалари устидан давлат назоратини кучайтириш ва самарадорлигини ошириш буйича чора-тадбирлар =абул килган.
МДХ мамлакатларида тахминий маълумотларга караганда улчовлар карийб 4 млн. киши ишининг асосий функцияси хисобланади (ТНД ходимлари, лаборантлар, технологик курилмалар операторлари ).
Улчовларга харажатлар махсулотларни ишлаб чи=иш ва ишлаб чи=аришнинг умумий харажатларининг катта кисмини ташкил этиб, айрим тармокларда 70-80 % гача етади.
- Давлат ва махкамавий метрологик хизмат структураси. Хукуматнинг метрологик фаолияти асосий объектлари улчов бирликлари, ылчаш воситалари ва ылчашни утказиш услубларидан иборат.
Метрология тугрисидаги конун ю=оридаги объектларга асосий талабларни ва метрологик фаолиятда катнашувчи томонларнинг узаро муносабатларини белгилаб беради.
Бу фаолиятнинг ташкилий асоси Узбёкистоннинг метрологик хизматидан иборат. У Давлат метрологик хизмати ва юридик шахсларнинг метрологик хизматидан ташкил топган.
Давлат метрологик хизмат уз ичига Уз.Давлат стандарт, унинг регионал былимлари ва УзИТИ ни олади.
Метрологик хизматни вазирликлар, махкамалар, бирлашмалар ва алохида корхоналар яратиишлари мумкин. Нодавлат метрологик хизматнинг асоси былиб, корхоналарнинг метрологик хизматлари урин тутади. Давлат ичида метрологик муаммолар назорат утказиш йули билан хал килинади. Уларни хам давлат, хам юридик шахсларниннг метрологик хизматлари утказади.
Конун метрология сохасидаги узаро муносабатларнинг асосий йуналишини кырсатади. Ани= коида ва нормалар давлат ми­кесидаги норматив хужжатларда кайд килинади. Улар Уз.Давлат стандарти билан тасдикланилади. Уз РСТ 8.010-93, ГОСТ 16 263-70 стандартлари метрологиянинг асосий терминлари тугриси­даги маълумотномаларни беради. Стандартлар номи, БДТ, метро­логия, терминлар ва ани=ланилиши.
Метрологик тафтишга =уйидагиги тадбирлар киради:-
1. Ылчаш воситаларини синаш.
2. Ылчаш воситаларининг метрологик атттестацияси.
3. Объектни бажариш усуллари,метрологик аттестация =илиш.
4. Ылчаш воситаларини текшириш.
5. Ылчаш воситаларини саралаш.
6. Хужжатларнинг метрологик экспертизалари.
1-4 тадбирлар факат давлат метрологик хизмати ёки юридик шахсларнинг махсус аккредитланган метрологик хизматлари билан бажарилади. 5-6 тадбирлар эса давлат метрологик хизмати ёки юридик шахсларнинг метрологик хизматлари ердамида амалга оши­рилади.

6.3. Далатнинг метрологик назоратни ытказиш турлари


Далатнинг метрологик назоратни ытказиш турлари =уйидагилардан иборат:


1. Маблагнинг айланишида, ишлаб чи=аришда амалга оширила­ди.


2. Ылчаш воситалари ва ылчашни бажариш усули холати ва кулланилиши назорат килинади.
3. Аккредитланган метрологик хизматлар фаолияти назорат килинади.
1-2 бос=ич назоратлари факат давлат метрологик хизмати оркали амалга оширилади.
3 - бос=ич эса давлат хизмати, хам юридик шахсларнинг ак­кредитланган хизматлари утказади.
Метрологик таъминотнинг =уйидагиги асосий вазифалари бор:
1. Маълум катталикда берилган шароитда, ани=лаш учун та­лабга жавоб берадиган ылчаш воситасини танлаш.
2. Берилган шароитда ани=лайдиган маълум ылчаш воситаси­нинг хатолигини топиш.
Маълум муаммони хал =илиш максадида танланган ылчаш воси­таларининг технологик тавсифи, ылчаш воситаларининг реал тавсифига якинлашиш керак.
Нормаллаштиришга йуналтирилган ылчаш воситалари номенклатураси ГОСТ 009-84 стандартида кырсатилган. Стандартнинг номи - нор­маллаштирилган метрологик тавсиф.
Белгиланган хизмат функцияларини ва мажбуриятларини тулик бажариш максадида муассасавий метрология хизматининг барча даражадаги былинмаларига =уйидагиги хукуклар берилган.
1. Ылчаш воситаларини холати ва кулланиши хамда метрологик коидаларни киритиш ва уларга риоя =илиш буйича бажарилиши мажбурий былган тегишли кырсатмалар бериш.
2. Махсулот сифати белгиланган талабларга мос келмаган, метрологик талаблар бажарилмаган ёки бузилган холларда то уларнинг сабаблари тугатилгунга кадар ишлаб чи=аришни тухтатиш, шу билан бирга айбдор шахсларни жазолаш хакида таклифлар киритиш.
3. Узбёкистон худудида харакатда былган конун ва ылчаш бирлигини таъминловчи Узбёкистон Давлат тизими хужжатларига карама-карши былган метрологик таъминот масалалари буйича тайёрланган меёрий-техник, услубий ва директив хужжатларни харакатдан тухтатиш ёки бекор =илиш буйича таклифлар киритиш.
4. Уз ишларида ю=ори сифат ва самарага эришган метрология хизмати ходимларини такдирлаш хакида таклифлар киритиш.
5. Хизмат вазифасини бажариш учун зарур былган материаллар ва ахборотлар олиш.
6. Хужалик субъекти рахбарининг уринбосари (бош мухандис) рухсати билан мутахассислар ва былинмалар ходимларини ишлаб чи=аришнинг метрологик таъминоти буйича бажариладиган ишларга жалб этиш.
Ю=орида санаб утилган хукуклар билан бир каторда метрология хизмати ходимлари =уйидагиги холларда жавобгардирлар:
1. Ылчашлар бирлигини таъминламаганлиги учун;
2. Улчов ишларини, стандарт ва ностандарт улчов воситаларини текшириш ва уларни таъмирлаш ишларининг сифатсиз бажариш хамда улчов лабораторияларини асоссиз аттестациядан утказиш холларида;
4. Хизмат вазифаларини бажармаганлиги сабабли хужалик субъектларига иктисодий ва техник зарар келтирганлиги учун;
5. Ноани= ва носоз улчов-назорат асбобларининг иши туфайли ишлаб чи=ариш талофати содир былганлиги учун.
Тегишли метрология хизмати рахбарлари - бош метрологлар, харакатдаги конунларга кура, (ани= холатларда) хужалик субъектлари рахбарлари билан биргаликда административ ёки жиноий жавобгарликка тортилишлари мумкин.



Download 0.66 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   49




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling