1-chi bilet. 1-savol Ochiq iqtisodiyot

25-bilet
1.SAVDO SIYOSATI VA TOʻLOV BALANSI
Savdo siyosati deganda mamlakat xalqaro savdoni rivojlantirish yoki cheklash uchun qabul qiladigan qoidalar, kelishuvlar va harakatlar tushuniladi. U mahalliy sanoatni himoya qilish, iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish va qulay to'lov balansini saqlash uchun tuzilgan.
To'lov balansi - bu ma'lum bir vaqt oralig'ida, odatda bir yil ichida mamlakat va dunyoning qolgan qismi o'rtasidagi barcha iqtisodiy operatsiyalarning rekordidir. U tovarlar va xizmatlar savdosi, moliyaviy operatsiyalar va transferlarni o'z ichiga oladi.
Savdo siyosati to'lov balansiga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin. Misol uchun, agar biror mamlakat ma'lum tovarlarga import cheklovlari yoki tariflarni o'rnatsa, u importni kamaytirishi va bu tovarlarning mahalliy ishlab chiqarishini oshirishi mumkin. Bu chet el valyutalarining chiqib ketishini kamaytiradi va to‘lov balansini yaxshilaydi.
Bundan tashqari, savdo siyosati eksportni rag'batlantirish orqali to'lov balansiga ta'sir qilishi mumkin. Eksport subsidiyalari yoki savdo shartnomalari kabi chora-tadbirlarni amalga oshirish orqali mamlakat eksportini ko'paytirishi va chet el valyutasi oqimini keltirib chiqarishi mumkin, bu esa to'lov balansini yaxshilashi mumkin.
Biroq, savdo siyosati choralari to'lov balansiga ham salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Masalan, agar biror mamlakat importni cheklovchi protektsionistik chora-tadbirlarni amalga oshirsa, bu savdo hamkorlaridan o'ch olishiga olib kelishi mumkin, natijada eksport kamayadi va to'lov balansiga salbiy ta'sir qiladi.
Umuman olganda, savdo siyosati to'lov balansini boshqarishning muhim vositasidir. U mamlakatlar o'rtasidagi tovar va xizmatlar oqimini sozlash, mahalliy sanoatni rivojlantirish va to'lov balansining qulay pozitsiyasini saqlash uchun ishlatilishi mumkin.
2.PUL BOZORIDA UZOQ MUDDATLI MUVOZANAT.M.FRIDMENNING MONETAR QOIDASI
Pul bozorida uzoq muddatli muvozanat deganda pulga bo’lgan talab pul taklifiga teng bo’lgan vaziyat tushuniladi. Bu muvozanat sharti pulning miqdor nazariyasiga asoslanadi, u iqtisodiyotdagi umumiy pul massasi umumiy narx darajasini belgilaydi.Iqtisodchi Milton Fridman tomonidan taklif qilingan M.Fridmanning pul qoidasi uzoq muddatda markaziy bank pul massasining belgilangan stavkada barqaror o‘sishini saqlab turishi kerakligini ko‘rsatadi. Ushbu qoida, shuningdek, “k-foiz qoidasi” sifatida ham tanilgan, bu erda markaziy bank pul massasi uchun qat’iy o’sish sur’atini belgilab beradi.Fridmanning fikricha, narx barqarorligini ta’minlash va inflyatsiya yoki deflyatsiyaning salbiy ta’siridan qochish uchun qat’iy belgilangan stavka bo’yicha pul massasining barqaror o’sishi muhim ahamiyatga ega. Uning ta’kidlashicha, pul-kredit siyosati iqtisodiyotning o’sishi va samarali o’zgarishiga imkon berish uchun barqaror pul-kredit fonini saqlashga yo’naltirilishi kerak.Pul-kredit qoidasini amalga oshirish markaziy bankning pul massasining o’sish sur’atlarini kuzatib borishini va pul-kredit siyosati vositalarini shunga mos ravishda moslashtirishni o’z ichiga oladi. Misol uchun, agar pul massasi juda sekin o’sib borayotgan bo’lsa, markaziy bank davlat obligatsiyalarini sotib olishi, iqtisodiyotga pul kiritishi va pul massasini oshirishi mumkin. Aksincha, agar pul taklifi juda tez o’sib borayotgan bo’lsa, markaziy bank davlat obligatsiyalarini sotishi, pul massasini kamaytirishi va inflyatsiya bosimini jilovlashi mumkin.Pul qoidasiga rioya qilgan holda, Fridman markaziy banklar uzoq muddatli iqtisodiy o’sish va barqarorlikni ta’minlaydigan barqaror va bashorat qilinadigan pul muhitini ta’minlashi mumkinligiga ishondi. Biroq, tanqidchilarning ta’kidlashicha, pul qoidasini amalga oshirish amalda qiyin bo’lishi mumkin, chunki u pul massasini to’g’ri va o’z vaqtida o’lchashni talab qiladi va kelajakdagi iqtisodiy sharoitlarni bashorat qilishda mumkin bo’lgan qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi.Umuman olganda, M.Fridmanning monetar qoidasi shuni ko’rsatadiki, belgilangan stavkada pul massasining barqaror o’sishi pul bozorida uzoq muddatli muvozanatga erishishga yordam beradi va iqtisodiyotda narx barqarorligiga yordam beradi.
3.DAVLAT BYUDJETI TAHLILI
Davlat byudjeti tahlili deganda hukumatning moliyaviy rejasini davlat darajasida tekshirish va baholash tushuniladi. Bu shtat hukumatining moliyaviy salomatligi va ustuvorliklari haqida tushunchaga ega bo’lish uchun daromad manbalari, xarajatlari va fiskal siyosatini baholashni o’z ichiga oladi.Davlat byudjetini tahlil qilish odatda bir nechta asosiy elementlarni o’z ichiga oladi:
1.Daromad manbalari: Davlat uchun daromad manbalarini tahlil qilish juda muhim, chunki u hukumat turli dasturlar va xizmatlarni qay darajada moliyalashtirishi mumkinligini aniqlashga yordam beradi. Shtatlarning umumiy daromad manbalariga soliqlar (daromad, sotish, mulk), federal grantlar, yig’imlar va jarimalar kiradi. Ushbu daromad manbalarining barqarorligi va o’sish imkoniyatlarini o’rganish davlatning moliyaviy imkoniyatlarini tushunish imkonini beradi.
2.Xarajatlar: Davlat o’z mablag’larini qanday taqsimlashini tahlil qilish byudjet tahlilining yana bir muhim jihati hisoblanadi. Bu ta’lim, sog’liqni saqlash, infratuzilma, jamoat xavfsizligi va qarzlarga xizmat ko’rsatish kabi har xil xarajatlar toifalarini o’rganishni o’z ichiga oladi. Xarajatlar tartibidagi tendentsiyalarni baholash va har qanday muhim o’zgarishlar yoki ustuvorliklarni aniqlash davlatning moliyaviy majburiyatlari va siyosat maqsadlarini baholashga yordam beradi.
3.Byudjet balansi: Davlat byudjetining muvozanatlanganligini yoki taqchilligini baholash uning fiskal holatini tushunish uchun juda muhimdir. Balanslangan byudjet daromadlarning teng xarajatlarini bildirsa, taqchillik esa xarajatlarning daromadlardan oshib ketishini bildiradi. Byudjet balansini tahlil qilish davlat xarajatlarni qoplash uchun qarz olish yoki zaxiraga tayanadimi yoki yo’qmi va har qanday nomutanosibliklarni bartaraf etish uchun etarli choralar ko’ryaptimi yoki yo’qligini aniqlashga yordam beradi.
4.Qarz va majburiyatlar: Davlatning to’lanmagan qarzi va boshqa uzoq muddatli majburiyatlarini tahlil qilish uning moliyaviy majburiyatlarini tushunish uchun zarurdir. Bunga qarzdorlik darajasini, qarzga xizmat ko’rsatish xarajatlarini va pensiya majburiyatlari yoki sog’liqni saqlash bo’yicha majburiyatlar kabi har qanday moliyalashtirilmagan majburiyatlarni baholash kiradi. Ushbu majburiyatlarning barqarorligi va boshqaruvini baholash davlatning uzoq muddatli moliyaviy sog’lig’i haqida tushuncha beradi.
5.Iqtisodiy kontekst: Davlat byudjeti amal qiladigan kengroq iqtisodiy kontekstni o’rganish juda muhimdir. Iqtisodiy o’sish, inflyatsiya, bandlik darajasi va demografik tendentsiyalar kabi omillar daromadlarni shakllantirish va xarajatlar talablariga ta’sir qilishi mumkin. Ushbu tashqi omillarni tushunish davlat byudjetini istiqbolli ko’rinishda qo’yish va uning daromadlari va xarajatlarini to’g’irlashning potentsial yo’llarini baholashga yordam beradi.
Davlat byudjetini tahlil qilish siyosatchilarga, hukumat amaldorlariga va keng jamoatchilikka shtat hukumati duch keladigan moliyaviy ahvol, ustuvorliklar va muammolar haqida tushuncha berishga qaratilgan. Bu qarorlar qabul qilish, byudjet islohotini muhokama qilish va davlatning moliyaviy barqarorligi va hisobdorligini oshirish uchun resurslarni taqsimlashda axborot berishga yordam beradi.