1 Davlat va huquq nazariyasining predmetini

163. Despotiya (yunoncha “despoteia” — cheklanmagan hokimiyat) rejimi
hokim iyatning faqat bir kishi tom onidan boshqariladigan m utlaq
monarxiyaga xosligini anglatadi. Despotiyalar qadim zamonlarda paydo
bo’lib , boshqaruvda o‘ta o‘zboshimchalik, raiyatning to’la huquqsizligi,
boshqaruvda huquqiy va ahloqiy qadriyatlarning yo‘qligi bilan ajralib turadi. Despotiya sharoitida mustaqillik, norozilik mumkin bo’lmay, bunday
hodisalar xuddi tiraniyadagi singari ayovsiz bostiriladi.
Bunday holatlarda ishlatiladigan chora-tadbirlar o‘ta ayovsiz va
shafqatsiz bo’lib , jazolash dahshatli tus oladi. Buning sababi xalqni
qo‘rquvda saqlash hamda o'rnatilgan hokimiyatning barqarorligini ushlab
turishda namoyon bo’ladi.
164. Unitar davlatlarning alohida turi bo‘lib, avtonom hududli unitar
davlatlar hisoblanadi. Ularda yagona hudud tarkibida avtonom tuzilmalar
bo‘ladi. Avtonom hududli unitar davlatlarga Xitoy (o‘z tarkibida bir qator
avtonomiyalarga ega — Tibet, Ichki M o‘g‘uliston, Gonkong va hokazo),
Ispaniya (Basklar viloyati), Ukraina (Qrim avtonom respublikasi), Daniya
(Farer orollari va Grenlandiya) misol bo‘ladi.
165. Формациявий ёндашув – давлатларни ижтимоий-иқтисодий
ривожланиш даражаси, базис ва устқурмаси, моҳияти, мақсади,
вазифалари, функциялари ҳамда фуқаролар (табақалар)нинг сиёсийҳуқуқий мақоми мезонига кўра типларга ажратишдир.
Ушбу ёндашув вакилларининг (К.Маркс, Ф.Энгельс) фикрича,
давлат иқтисодий ва сиёсий жиҳатдан ҳукмрон бўлган табақаларнинг
қуйи табақалар устидан зўравонлигини, ҳукмронлигини амалга
оширувчи ташкилотидир. Жамиятда формацияларнинг алмашинуви
иқтисодий соҳадаги зиддиятлар билан боғлиқ. Ушбу ёндашув
вакилларининг фикрича формацияларнинг юзага келиши, ривожланиши
ва инқирозга юз тутиши такрорланиб турадиган жараёндир.
Формацион ёндашувга кўра инсоният тараққиётида тўрт типдаги давлатлар шаклланиб келган, яъни қулдорлик, феодал, буржуа ва
социалистик давлатлар.