1 Davlat va huquq nazariyasining predmetini

Ta’sis etuvchi normalar jam iyat ijtimoiy-siyosiy tuzum ining asosini,
inson huquq va erkinliklarini, siyosiy va huquqiy tizimning asosini mustahkamlaydi. Masalan, 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga
k o ‘ra, “ 0 ‘zbekiston - suveren dem okratik respublika, davlatning
“ 0 ‘zbekiston” , “ 0 ‘zbekiston Respublikasi’1 degan nomlari bir m a’noni
anglatadi. Bunda qonunning m atnida davlatning nomlanishi ta ’sis etilgan.
Tartibga soluvchi norm alar ijtimoiy m unosabat ishtirokchilari
o ‘rtasidagi m unosabatlarni huquqiy tartibga soladi. U ning asosiy xususiyati shundaki, u ijozat beruvchi va majburlovchi xususiyatga ega, shunga
muvofiq, u ijtimoiy munosabatlarning ishtirokchilari uchun davlat
tom onidan q o ‘riqlanadigan va kafolatlanadigan o ‘zaro subyektiv huquqlar
ham da yuridik majburiyatlar o ‘rnatadi. U yoki bu ijtimoiy m unosabatni
huquqiy norm a qoidalari orqali maqsadli tartibga solish natijasida bu
m unosabat huquqiy xarakter kasb etadi, uning ishtirokchilari esa mazkur
huquqiy munosabatning subyektlariga aylanadilar.
Qo'riqlovchi normalar huquq normalari tizimida o ‘ziga xos ah am iyatga ega bo‘lib, asosan jam oat tartibini saqlash funksiyasini bajarishga
qaratiladi va ular jam iyatda o ‘rnatilgan talablar buzilgan taqdirda yuzaga
keladi.
Deklarativ normalar axborot berish, bayonot berish vazifasini bajaradi va qoidaga ko‘ra, ushbu norm alar dasturiy ahamiyat kasb etadi.
M azkur toifadagi norm alar ijtimoiy munosabat ishtirokchilariga muayyan
huquqlar berish yoki majburiyatlar yuklashdan cheklangan holda, faqatgina m a’lumot berish bilan kifoyalanadi, xolos.
Definitiv ta ’r if normalar ham bo‘lib, ular huquqiy kategoriya va
tushunchalarning tavsifini o ‘zida mujassamlashtiradi. Bulardan masalan,
jinoyat qonunida - jinoyat ta ’rifi, m a ’muriy qonunda - m a’muriy
huquqbuzarlik harakati ta ’rifi, fuqarolik qonunida — bitimlarning ayrim
turlari ta ’rifi va hokazolarni ko‘rsatish mum kin. Defmitiv norm alar
qonunchilikdagi biron-bir norm aning m azm unini tushuntirib berishga
qaratilgan bo‘ladi. Definitiv norm alar huquqiy kategoriya va tushunchalarning tavsifini o ‘zida mujassamlashtiradi. Masalan, 0 ‘zbekiston
Respublikasi Jinoyat kodeksining 34-moddasida retsidiv jinoyatning
mohiyati, ta ’rifi ochib berilgan. Definitiv norm alar, asosan evristik,
yo‘nalish beruvchi funksiyalami bajaradi.
Huquq normalarini huquqiy tartibga solish predmeti b o ‘yicha (huquq
sohalari b o ‘yicha): konstitutsiyaviy, m a ’muriy, moliyaviy, yer, fuqarolik,
m ehnat, jinoyat huquqi va boshqa soha normalariga b o ‘lish mumkin.
M a’lum bir ijtimoiy munosabatlarning sifat jihatidan bir xilligi va nisbiy
mustaqilligi ularni tartibga soluvchi huquqiy normalarning maxsusligi va
m a ’lum darajada o ‘ziga xosligining shartidir, bular jam langan holda
muayyan huquq sohasini tashkil etadi.