1. Dúnyaǵa ilimiy kóz-qarastı qáliplestiriw tiykarları. Dúnyaǵa ilimiy kóz-qarastıń tiykarǵı belgileri hám mańızı Aqıl tárbiyasınıń wazıypaları hám mazmunı

Kúndelikli turmıs hám ol arqalı oqwshılarǵa estetikalıq tárbiya beriw. Balalardı tárbiyalawda olardı kúndelikli turmıs estetikasına úyretiwde ayrıqsha orındı iyeleydi. Adamdı qorshaǵan sharayat, bólmeniń jıynaqlıǵı, kiyim - bulardıń barlıǵı hámme waqıt adamǵa tásir etedi. Sonlıqtan balalardı ulıwma mádeniyatqa, gigiena qádelerin saqlawǵa, jıynaqlılıqqa, álpayımlılıqqa, itibarlıqqa úyretiw-estetikalıq tárbiyanıń eń áhmiyetli tárepleri bolıp esaplanadı. Kúndelikli turmıs estetikası balanıń óziniń turmısınan baslanadı. Bala bárqulla óziniń turmısın gózzal etip kórsetiwge umtıladı.
Mektepte oqıwshı menen muǵallimniń úlken jastaǵı oqıwshılar menen kishi jastaǵı oqıwshılardıń arasında shın, tolıq adamgershilikli qatnasıqlardıń óz estetikası bar. Mektepte, sem`yada adamlardıń bir-birlerine bolǵan miyrimsizlikleri, nadanlıq, jalǵan qatnas jasawlar bala turmısında tereń, óshpes iz qaldıradı. Bala neni kórip, neni qabıllasa, sol tuwralı oylaytuǵın bolǵan waqtında olarǵa estetikalıq tárbiya beriw mektep aldında turǵan eń joqarı wazıypa bolıp esaplanadı.
Balalıq hám óspirimlik jılları sulıwlıq aldında tańlanıw, húrmet-izzet kórsetiw, adamgershilikli qatnasıqlardıń eń zárur elementleriniń biri. Olarsız haqıyqat tárbiyanı iske asırıw, adamgershilikli mádeniyattıń ornıǵıwı mumkin emes. Adamgershilik mádeniyatı sezimler mádeniyatına qaraǵanda da názik bayanlanadı. Sebebi, mektepte úyrengenlerdiń kópshiligi waqıttıń ótiwi menen sózsiz umıtıladı, biraq adam pikiri jaqınlasıp ketken mádeniy baylıqlardıń hámmesi adam janında, birinshi náwbette sezimlerde, bastan keshiriwlerde iz qaldıradı.
Biz balanıń bastan keshiriwlerindegi kóterińkilik hám ullılıq haqqındaǵı túsinikti balada, onıń mektepke kelgen kúnlerinen baslap-aq qáliplestiremiz. Usi túsinikti joqarı ádep-ikramlı minez-qulıqtıń, qaharmanlıq islerdiń janlı mısalları arqalı olardıń súyegine hám qanına sińdiremiz. Adamgershilik, sulıwlıq haqqındaǵı túsinikke ruwhiy sulıwlıqtı, isenimge sadıqlıq, adamgershilik, jamanlıqqa mawasasız bolıwdı birinshi orınǵa qoyamız. Balalardıń ruwhıy turmısına aralasqan adamgershilik sulıwlıǵı, olardı óz isleri haqqında oylanıwǵa májbúrleydi. Nátiyjede kollektivtegi pikirler, sezimler, qatnasıqlar ádep-ikramlılıq sulıwlıǵı menen ruwhlanadı.
Hár bir oqıwshı óspirimlik jıllarınan baslap-aq qılwalarında ruwhıy sulıwlıq iske asırılǵan adamlarǵa ashıq boladı. Óspirim jasındaǵı balalar hám qızlar álemge belgili bolǵan adamlarǵa emes qarapayım adamlarǵa da ashıq boladı. Demek qarapayım adamlarda jas júreklerge qozǵaw salıp biledi.
Estetikalıq tárbiya bilip alıwǵa háwesleniwdi, qızıǵıwshılıqtı tárbiyalaw menen de tıǵız baylanısadı. Tájiriybeshilik miynetine umtılıwdıń ózi súyikli, intellektuallıq bay miynettiń estetikalıq talapların qanaatlandıwdıń qatarınan orın aladı. Egerde aqıl miyneti intellektuallıq ruwhlanıw menen ushlassa, eger adam oylanıp otırıp, ózin tábiyattı boysındırıwshı sıpatında sezse, ol hár qanday qıyınshılıqtı jeńedi, onı sátsizlikler qıynaldırmaydı. Aqıl juwırtıp miynet islegende ǵana oy pikir rawajlanadı. Sonlıqtanda tábiyat nızamlılıqları izertlenetuǵın hám paydalanılatuǵın fizikalıq miynet oqıwshılardı bárqulla ruwhlandıradı.