1 долзарб вазифа сифатида белгиланди

1.4. Касб-ҳунарга йўналтиришнинг мақсади, вазифалари ва асосий тамойиллари
Касб-ҳунарга йўналтириш - умуминсоний маданиятни шакллантириш жараёнининг таркибий қисмларидан бири сифатида ёш авлоднинг касбий тикланиши, табиат инъом этган (туғма) қобилиятларини ривожлантириш кўмаклашиш, инсонга касбий ўзлигини англашига ёрдам берувчи махсус чора-тадбирлар мажмуаси бўлиб, унинг имконият ва эҳтиёжларини хисобга олган ҳолда, бандлик ва мақбул таълим турини танлаш ишларида, турли хил малакали касб мутахассисларига бўлган эҳтиёжларда жамиятнинг ғамхўрлиги сифатида намоён бўлади.
Касб-ҳунарга йуналтириш ишининг бош мақсади ўзига хос усуллар ёрдамида мутахассиснинг меҳнат бозоридаги рақобатбардошлигини кучайтириш ва аҳолининг самарали бандлигини оширишга эришишдан иборат.
Касб-ҳунарга йўналтиришнинг асосий мақсади - ёш авлодни онгли ва мустақил равишда келгуси таълим йуналишини (академик лицей ёки касб-ҳунар коллежи) танлашига ёки шахснинг психофизиологик хусусиятлари, 16
қизиқиши, қобилияти, мойилликлари ва жамиятнинг кадрларга бўлган эхтиёжидан келиб чиққан ҳолда меҳнат қилиш соҳасини танлашга тайёрлашдан иборат.
Касб-ҳунарга йўналтириш қуйидаги икки асосий вазифани хал қилишга қаратилган: - меҳнат имкониятларини оқилона тақсимлаш ва фойдаланиш хисобига мамлакатнинг иқтисодий салоҳиятини мустахкамлаш; - шахсни ижтимоий ва иқтисодий ҳимоялаш, чунки ўз қизиқишлари, мойиллик ва имкониятларига мос келган касбни танлаган инсон ҳам касбий, ҳам моддий жиҳатдан тезроқ уни ўзлаштиради ва сезиларли натижаларга эришади.
Касб-ҳунарга йўналтириш ишининг пировард натижаси ижтимоий -иқтисодий омил бўлиб, шахсга ҳам, давлатга ҳам реал фойда келтиради.
Касб-ҳунарга йўналтиришда қуйидаги тамойиллар асос қилиб олинган: - касб-ҳунарга йўналтириш хизматларининг мажмуавий характердалиги; - иқтисодий ривожланиш ва меҳнат бозорини ўрганиш ва прогноз килиш оркали жамият ва шахс қизиқишларини мувофиқлаштириш; - шахсни касб-ҳунарга йўналтириш ва психологик-педагогик ташхис қилиш шакли, услублари ва воситаларининг илмий асосланганлиги; - Ўзбекистон фуқароларининг ва (лозим бўлганда) бошқа давлат фуқароларининг ўқиш, иш жойи, ёши, жинси, миллати ва диний дунёқарашидан қатъий назар касб-ҳунарга йўналтириш хизматларидан фойдаланишга тенг хуқуқлиги; - касб танлаш ёки алмаштириш, таълим тури ва ишга жойлашиш имкониятларига нисбатан касбий ва бошқа ахборотларнинг тушунарлилиги; - умумий ўрта таълим мактаб ўқувчиларига психологик-педагогик ва касб-ҳунарга йўналтириш хизматларини кўрсатишнинг мажбурийлиги ва бепуллиги, аҳолининг бошка гурухларига давлат даражасида кафолатланган 17
касбий ташхис ва маслаҳат беришнинг ихтиёрийлиги; - касбий танлов, ташхис ва маслаҳат хулосаларининг объективлиги, махфийлиги ва тавсиявий характерда эканлиги; - касб-ҳунарга йўналтириш хизматлари ходимларининг касбий ахлоқ нормаларига риоя этишлиги.
Касб-ҳунарга йўналтириш ишларининг асосий объекти: - умумий ўрта таълим мактабларининг 1 - 11 синф ўкувчилари; - олий ўкув юртлари талабалари ва касб-ҳунар таълими муассасаларининг ўқувчилари; - ишдан бўшаши кутилаётганлар; - иш қобилияти чекланган шахслар.
Касбга йўналтириш ишларининг моҳияти ва мазмуни.
Касбга йўналтириш - бу ҳар бир шахснинг ўзига хос индивидуал хусусиятлари ва меҳнат бозорининг эҳтиёжларини ҳисобга олган ҳолда, ўз касбий ўрнини топиши учун шахсга таъсир этишнинг илмий асосланган шакл, усул ва воситалар тизимидир. У инсоннинг касбий кизиқиши ва имкониятлари хамда жамиятнинг аниқ бир касбий фаолият турига эҳтиёжларининг мутаносиблигига эришишга йўналтирилгандир.
Касбга йўналтириш - моҳият ва самарадорликни баҳолаш кўрсаткичларига кўра ижтимоий-иқтисодий категориядир. Касбга йўналтиришни хал этиш вазифалари бўйича ижтимоий-иқтисодий, тиббий-физиологик ва психологик-педагогик моҳиятга эга муаммодир. Касбга йўналтириш инсоннинг қобилияти ва иқтидорини мақсадли ривожлантиришда, унинг касб маҳорати, иш қобилияти ва саломатлигини асрашга имкон яратади ҳамда аҳолини ижтимоий ҳимоялаш ва унинг бандлиги соҳасидаги давлат сиёсатининг муҳим элементларидан бири сифатида намоён бўлади. касбга йўналтириш шахснинг меҳнат салоҳиятидан самарали фойдаланиш, унинг ижтимоий ва касбий фаоллигини ошириш хамда мажбурий ишсизликнинг олдини олишда муҳим рол ўйнайди. Касбга йўналтириш тадбирлари инсон томонидан ўз касбий малакасини 18
оширишнинг қулай шаклларини излаш, ижтимоий-иқтисодий ташаббускорлик, интеллектуал ва меҳнат мустақиллигини ривожлантиради.
Ёш авлодни онгли равишда касб танлашга тайёрлашга, уни ҳар томонлама баркамол ривожлантиришнинг шарт-шароити сифатида қаралади.
Бу шахснинг маънавий, ақлий, меҳнат, эстетик ва жисмоний тарбияси, яъни барча ўқув-тарбия жараёни билан узвий бирликда амалга оширилади.
Касбга йўналтириш қуйидаги қисмларни ўз ичига олади: Касбий ахборот, касбий маслаҳат, касбий танлов ва саралаш, касбий мослашиш.
Касбий ахборот - маълум бир касбни эгаллаш хохиши бўлган шахсга, турли мутахассисликларни эгаллашнинг шакл ва шароитларига, касбий малакаларнинг ўсиш имкониятларига меҳнат бозорининг ҳолати ва эҳтиёжига, касбий қизиқишларнинг шаклланишига, шахснинг истак ва кўникмаларига қуйилган талаблар ҳамда замонавий касбларнинг истиқболи ва мазмуни тўғрисидаги маълумотларни тўплаш, тарғибот қилиш чора-тадбирларидир.
Касбий маслаҳат - касб танлаш ёки фаолият турини ўзгартиришда ёрдамга муҳтож бўлган шахснинг индивидуал-психологик хусусиятлари, шахсий фазилатлари, касбий қизиқишлари, мойиллиги, соғлиги ва меҳнат бозори эҳтиёжларини ўрганиш асосида психологик-маслахатчи билан илмий ташкил этилган ўзаро мулоқот тизимидан иборат.
Касбий танлов ва саралаш - касбий фаолиятнинг алоҳида турларига яроқлилик даражасини аниқлашга йўналтирилган шахснинг психофизиологик хусусиятлари (танлаш) ёки аниқ бир касбга бўлган психофизиологик меъёрий талаблар (саралаш) асосида шахсни ҳар томонлама ўрганиш тизимидир.
Касбий мослашиш - ишлаб чиқаришда касбий фаолиятнинг ижтимоий-психологик ва ташкилий-техник шароитларига шахсни мослаштиришга, уни мувофаққиятли равишда касбни эгаллаши учун шарт-шароитларни яратишга йўналтирилган чораларнинг мажмуавий тизимидир.19