1. Дори моддаси, дори воситаси, дори шакли ва дори препарати тўғрисида тушунча

Metaprolol (talinolol, kordanum), novaten (atenolol) asosan
yurakda joylashgan p, adrenoretseptorlami kardioselektiv tanlab
falajlaydi, gipertoniya, stenokardiya, aritmiyalami davolashda
qo'llanadi.

66.Симпатолитиклар. Таъсир механизми. Қўллашга кўрсатма. Ножўя таъсири.

Simpatolitiklar adrenergik nervlaming presinaptik tolalarida
katexolaminlar almashinuviga, hosil bo'lishiga, to'planishiga hamda
ajralishiga ta’sir ko'rsatadi, bevosita adrenoretseptorlarga deyarli ta’sir
ko'rsatmaydi. Bularning ta’sirida bevosita adrenomimetiklami (adrenalin,
nQredrenaliu) ta’siri iramaymaMfan, hatto oshib boradi, bilvosita
adrenomimetiklar(efedrin,fmamtin)ta’siri kamayadi. Simpatolitiklaming
presinaptik ta’sir mexanizmiari turlicha bo'ladi, ba’zilari noradrenalinning
hosil bo'lishiga, ba’zilari uning to'planishiga to'sqinlik qiladi.
Rezerpin Hindistonda o'sadigan rauvolfiya o'simligidan olingan
alkaloid, kimyoviy tuzilishi indol unumlaridan, rezerpin
katexolaminlaming vezikulalarda bog'lanishini izdan chiqaradi, shu
tufayli ular sitoplazmaga chiqadi, MAO fermenti ulami parchalaydi,
katexolaminlaming vezikulalarda to'planishiga ham to'sqinlik qiladi.
Rezerpin katexolaminlardan noradrenalin, boshqa aminlardan serotonin,
gistamin hamda atsetilxolinning to'planishiga to'sqinlik qiladi.
Rezerpin tufayli qon tomirlarda, yuiakda, buyrak usti bezining miya
qismida va boshqa a’zolarda noradrenalm miqdori kamayadi. Natijada
chetda joylashgan tomirlar, ayniqsa, arteriolalar qarshiligi, qon bosimi
pasayadi. Qon bosimining pasayishi bOan bradikardiya ro‘y beradi,
chunki atsetilxolinning ajralishi ko‘payadi, vagusning yurakka bo'lgan
ta’siri oshib boradi. Umuman rezerpin simpatik innervatsiyani falajlashi
tufayli xolinergik innervatsiya kuchayadi.
Rezerpin gematoentsefalik to'siqdan oson o'tib, markaziy nerv
sistemasida noradrenalin, serotonin mediatorial! hajmini kamaytiradi,
tinchlantiruvchi ta’sir ko'rsatadi. Yengil psixozlarga qarshi neyroleptik
ta’siri bor, uyqu keltiradi, uxlatuvchi va naikoz uchun qo'llanadigan
moddalarning ta’sirini oshiradi, haroratni bir oz tushiradi, shuning uchun
rezerpin boshqa moddalar ta’siri bo'lmaganda, ko'pincha qariyalarda
uchraydigan psixozlarda neyroleptik sifatida qo'llaniladi. Rezerpin
gipotenziv modda, simpatolitik hamda markaziy nerv sistemasiga
tinchlantiruvchi ta’siri bor. Gipertoniya kasalliklarini davolashda
buyuriladi, og'iz va parenteral yo'llar orqali qo'llaniladi, qon bosimi
asta-sekin pasayadi, bir necha marta qo'llangandan keyin uning ta’siri
sezilarli bo'ladi.
Rezerpin pediatriyada ham antigipertenziv modda sifatida
qo'llanadi, bolalar rezerpinga juda sezuvchan bo'ladi, chunki ularda
katexolaminlarning to'planish mexanizmlari hali yaxshi rivojlanmagan,
ayniqsa, rezerpinga yangi tug'ilgan chaqaloqlar organizmi sezgir bo'ladi.
Agar rezerpin homiladorlikning oxirgi kunlarida qon bosimi ko ‘tarilgan
ayolni davolash uchun qo'llanilgan bo'lsa, chaqaloq og'ir depressiyjt
holatida tug'ilishi mumkin. Emizikli onadan rezerpin sut bilan
chaqaloqqa o'tadi, natijada, bolaning burun shilliq qavati shishib, nafas
ohshga qiynaladi. Homiladorlikning oxirgi oylarida, emizikli ayollarda,
bola hayotining birinchi yilida rezerpinni qo'llash ancha xavflidir.
Rezerpinning salbiy ta’sirlari moddaning xolinergik hamda,
markaziy nerv sistemasiga ta’sir qilishiga bog'liqdir: bunda oshqozon
sekretsiyasi, me’da-ichak peristaltikasi oshadi, bradikardiya,
uyquchanlik yuz beradi. Rezerpin yuqori miqdorda va davomli
qo'llanilsa, depressiya, ekstrapiramid o'zgarishlar — parkinsonizm
holatlari ro'y beradi. Yurak, qon tomirlar, buyrak yetishmovchiligida,
oshqozon va o'n ikki barmoqli ichak yarasida rezerpinni qo'llash man
etiladi.

67.Ингаляцион наркоз учун ишлатиладиган дори моддаларнинг фармакокинетикаси ва фармакодинамикаси.

Ingalyatsion narkoz uchun qo'llanadigan moddalar fizikaviy hamda
kimyoviy xususiyatlariga ko'ra 2 guruhga bo'linadi:
1) uchuvchan suyuqliklar — efir, ftorotan;
2) gazli moddalar — azot(I)-oksid, siklopropan.
Narkoz paydo qiluvchi moddalar alohida narkoz apparadari bilan
qo'llanadi, chunki nafas olinayotgan havoda moddalarning kerakli
konsentratsiyasini aniqlab turish lozim. Ingalyatsion narkoz paydo
qiluvchi moddalar nafas yo'llari, traxeya orqali yuborilganda ular o'pkaga,
o'pkadan diffiiziya yo'li bilan qonga o'tadi. Moddaning qonga o'tishi —
adsorbsiyasi uning kiritilayotgan havodagi konsentratsiyasiga, nafas
olishning chuqur va tezligiga, alveolalar yuzasi va o'tkazuvchanligiga
bog'liq bo'ladi. Narkotik moddalarning ko'p qismi organizmda bir tekis
taqsimlanadi, o'zgarishga uchramasdan o'pka orqali chiqib ketadi,
ulaming organizmdan chiqishi — eliminatsiyasi ham adsorbsiya uchun
keltirilgan omillarga bog'liqdir.

Efir — ingalyatsion narkoz paydo qiluvchi moddalar ichida ko‘p

qo'llaniladigan modda hisoblanadi, shuning uchun bu moddaning
xususiyatlari batafsilroq ko‘rib chiqiladi, boshqa ingalyatsion moddalar
ta’siri efir bilan solishtiriladi. Efirdan yuzaga keladigan narkoz 4 davrdan
— anal’geziya, qo'zg'alish, narkoz holati va narkozAan uyg'onish