1. Entomologiya fànining rivîjlànish tàrixi

27..Attraktantlar (lot. attraho – oʻzimga jalb qilaman) – hasharotlarni oʻziga jalb etuvchi tabiiy va sintetik kimyoviy moddalar. Bir hujayrali or-ganizmlarning A. odatda, ijobiy xemo-toksisni (qarang Xemotoksis) vujudga kel-tiruvchi moddalar hisoblanadi. Masalan, saharoza va aminokislotalar turli xil harakatchan bakteriyalarni oʻziga jalb qiladi. Siklik ATF esa zam-burugʻlar (miksomitsetlar)ning tabiiy A. hisoblanadi. A. taʼsir qilish doirasi bir necha mm dan bir necha km gacha boradi. Hozirgi kunda hasharotlarning A. juda yaxshi oʻrganilgan. Bular 3 asosiy guruhga boʻlinadi: hasharotlarning muayyan jin-siga; ozuqa moddaga va tuxum qoʻyish muhitiga jalb qiluvchilar. Birinchi guruh moddalari – jinsiy A. yoki fero-monlardir. Turli xil hasharotlarning 300 dan ortiq feromonlari yaxshi oʻrganilgan. Bular asosida juda koʻp sintetik feromonlar ham yaratilgan. Jinsiy feromonlar haddan tashqari kam miqdorda ham ta’sir koʻrsatish xu-susiyatiga ega. Erkak ipak qurti jinsiy A. 1 sm3 havoda konsentratsiyasi ZLO"19 g miqdorida ham oʻziga jalb qilish xu-susiyatini saqlaydi. Hasharotlarning ozuqa manbaiga jalb kiluvchi A. (ozuqa A.) organizmlar oziqlanadigan ovqat hidiga ega boʻladi. Ipak qurtining tut barglari bilan oziqlanishga jalb qiluvchi A. asosini bir qator kimyoviy moddalar bilan bir qatorda boshqa oʻsimliklarda de-yarli uchramaydigan morin moddasi tash-kil qiladi. Koʻpchilik hollarda ozuqa A. sifatida bitta emas, balki bir ne-776chta moddalar birgalikda ishtirok etadi. Hasharotlarni tuxum qoʻyish joyiga jalb qiluvchi A. guruhi, mas, daraxtlarning poʻstlogʻidan ajraladigan uchuv-chan moddalar poʻstlokxoʻr qoʻngʻizlarni, issiqqonli hayvonlar ajratadigan karbonat angidrid gazi qon soʻruvchi hasharotlarni oʻziga jalb qilishi aniqlangan.Oʻsimliklarni himoya qilishda fe-romonlardan foydalaniladi. A.ni in-sektitsidlar bilan birgalikda ishlatish juda samarali. Zararkunandalar har bir avlodining rivojlanishini, en-tomofaglarnm dalaga qoʻyish muddatlarini belgilash va kimyoviy kurash choralarini qoʻllashga zaruratni aniqlashda A. katta ahamiyatga ega.