1. Entomologiya fànining rivîjlànish tàrixi

15..Ҳашаротлар бўғимоёқлиларга тааллуқли синф (Insecta) намуналари бўлиб, қуйидаги ташқи белгилари бўйича фарқла- нади: танаси сегментланган бўлиб, 3 қисмдан иборат (бош, кўкрак ва қорин), шунингдек уч жуфт оёқлар ва икки жуфт қанотларга эга (1-расм). Боши – қалинлашган бўлиб, бош қутиси ёки бош капсула- сидан иборат, унда мўйловлар ва оғиз аъзолари жойлашади. Бош қутиси бошининг ташқи скелетини ҳосил қилади, унда мураккаб ёки фасеткали кўзлар ва оддий кўзлар ёки кўзчалар бўлади. Ҳашаротлар бош капсуласининг катта-кичиклиги уларнинг ҳаётий хусусиятларига қараб ўзгариши мумкин. Улардан муайян ҳашарот тури популяцияларини таърифлашда фойдаланиш мумкин. Бош ҳашаротларда танага нисбатан асосан икки турда жойлашади. Биринчисида, боши оғиз қисм- лари билан бирга пастга қараб туради, иккинчисида, оғиз қисмлари билан бирга олдинга қараб туради. Бунда биринчи ҳолда – гипогнатик, иккинчи ҳолда – прогнатик бош деб аталади.
16.Tuxumdan chiqqandan keyin, ya’ni postembrional davrini o’tgach, rivojlanayotganida bir faza boshqa fazaga aylanib boradi. Ontogenezning bunday xilini metamorfoz yoki bir fazadan ikkinchisiga aylanib rivojlanish deyiladi. Umuman, hasharotlar noto’liq va to’liq rivojlanadi. Noto’liq rivojlanganda hasharot ketma-ket tuxum, lichinka va yetuk zot kabi uchta rivojlanish fazasini kechiradi Hasharotlarning tuxumlari kattaligi va tashqi ko’rinishi jihatidan ham xilma-xildir. Tuxum ichida murtak rivojlanadi va lichinkaga aylanadi. Tuxumdan chiqqan lichinka tashqi ko’rinishi jihatidan yetuk zotga o’xshaydi.
17Tuxum ichida murtak rivojlanadi va lichinkaga aylanadi. Tuxumdan chiqqan lichinka tashqi ko’rinishi jihatidan yetuk zotga o’xshaydi. Lichinkalar oziqlanadi va o’sadi, shu bilan birga ular tullab, ya’ni terisini tashlab o’sadi. Lichinka rivojlanish davrida to’rt-besh marta (ba’zan ko’proq) tullaydi. Tullashlar o’rtasidagi davrni uning yoshi deyiladi (tuxumdan chiqqanidan birinchi tullashgachi bir yosh, birinchi tullashdan ikkinchisigacha ikkinchi yosh va hokazo). Lichinkalar tuxumdan qanotsiz chiqadi, keyin ularda qanotlarning boshlang’ich o’rni paydo bo’ladi, ular har galgi yoshida kattalasha boradi va hasharot jinsiy jihatdan etiladi va urchiy oladi. Chigirtka, qandala, o’simlik shiralari va boshqalar xuddi shu xilda rivojlanadigan odatda chuvalchangsimon lichinka chiqadi, uning og’iz tuzilishi kemirishga moslashgan, ulg’aygan hasharotnikiga butunlay o’xshamaydigan oddiy ko’zlari bo’ladi yoki bo’lmaydi. Hasharotning rivojlanishidagi bu faza bir jihatdan zararli (o’simlikxo’r), boshqa jihatdan esa foydalidir (entomofaglar). Lichinkalar organizmda yog’ moddaning to’planishi turning hayotchanligini oshirish yoki pasayishida etakchi ahamiyatga ega.