1. Entomologiya fànining rivîjlànish tàrixi

9..Ҳашаротларнинг чиқариш тизими. Юқорида қайд этилган мальпиги найчаларидан ташқари, ҳашаротларда чиқа- риш фаолиятини экзо - ҳамда эндокрин безлари ҳам амалга оширади. Экзокрин безлар организм учун зарур бўлган турли хил моддаларни ёки секретларни ишлаб чиқариш учун хизмат қилади. Буларга сўлак безлари ва овқат ҳазм қилиш учун хизмат қиладиган ўрта ичак безлари, организмни механик жиҳатдан мустаҳкамлайдиган мум, лак ва ипак секретларини ишлаб чиқарувчи безлар, ўзга тур ҳайвонларга таъсир этувчи (ариларнинг заҳари ёки нохуш ҳид ажратиб репеллент бўлиб ҳисобланувчи) ёки айни турнинг қарама-қарши жинсига таъсир этувчи (феромонлар) биологик фаол моддаларни (БФМ) ажратувчи безлар киради. Феромонлар турли хил бўлиши мумкин: из белгиловчи – озиқа манбаини топиши учун; ваҳима феромони – чумоли, ари, шира ва бошқа ҳаша- ротларга хос; жинсий – ўз турининг бошқа жинсли зотини жалб қилувчи.
10.. Нерв системаси ҳайвон организмининг ҳам- ма фаолиятини бошцаради. У уч цисмдан: марказий, симпатик ва периферия системаларидан иборат. Ҳашаротларнинг марказий нерв системаси тананинг цоринча томонида жойлашган, нерв занжирчаси типида тузилган ва нерв тугунчалари ҳамда улардан томирланган нервлардан иборат. Нерв тугунчалари ўзаро узу­ насига ва кўндаланг улагичлар билан боғланган ва нерв ҳужай- ралари тўпламидан ташкил топган. Занжирчанинг биринчи иккита нерв тугунчалари бошда, бит­ таси ҳалцум (томоц) устида, яна биттаси унинг остида жойлаш­ ган. Бошца нерв тугунчалари кўкрак ва цоринчада жойлашган. Тубан ҳашаротларда нерв тугунчалари тананинг сегментларида тацсимланган. Марказий нерв системасининг тугунчалари та­ нанинг сезги органлари ва ҳаракатчан мускуллар фаолиятн билан алоцада бўлиб туради. Сезги органларининг нервлари та­ нанинг сатҳигача етиб боради ва ташци таъсирни нерв тугунча- ларига етказиб беради. Таъсирланиш нерв тугунчаларидан ҳара- катчан нервларга ўтказилади, натижада оёц, кўкрак ва тананинг бошца цисмлари ҳаракатга келади. Таъсирланишга бўлган ж а­ воб рефлекс деб аталади. Нерв марказлари мустациллиги билан бирга ўзаро алоцада бўлиб туради. Симпатик нерв системаси овцат ҳазм цилиш, цон айланиш, жинсий органлар ва нафас олиш тешиклари фаолияти­ ни бошцаради. Марказий нерв системаси эса симпатик нерв сис­ темаси ишини бошцаради. Периферия (атроф) нерв системаси сезиш органлари таркн- бига кирувчи нерв ҳужайраларидан иборат. Халцум устн нерв тугунчаси нерв системасининг ҳамма цисмлари фаолиятини ко- ординациялаштиради.