1. Fanning tadqiqot obyekti, maqsadi va vazifalari

9. Tuproqning issiqiik va suv tartibi tuproqda kechadigan barcha fizik, kimyoviy, biologik jarayonlar xarakteri hamda jadalligiga ta’sir ko‘rsatadi. Tog‘ jinslarining fizik parchalanishi va ulaming g‘ovaklashishi, kimyoviy reaksiyalaming jadalligi, tuproq aralashmalarining birikishi, qattiq va suyuq bosqichlar nisbati kabilar harorat orqali amalga oshadi. Vant-GofF qoidasi bo‘yicha haroratning har 10 °C ga ortishi, kimyoviy reaksiyalar tezligini 2-3 martta orttiradi Tuproqning issiqiik va suv tartibi tuproqda kechadigan barcha fizik, kimyoviy, biologik jarayonlar xarakteri hamda jadalligiga ta’sir ko‘rsatadi. Tog‘ jinslarining fizik parchalanishi va ulaming g‘ovaklashishi, kimyoviy reaksiyalaming jadalligi, tuproq aralashmalarining birikishi, qattiq va suyuq bosqichlar nisbati kabilar harorat orqali amalga oshadi. Vant-GofF qoidasi bo‘yicha haroratning har 10 °C ga ortishi, kimyoviy reaksiyalar tezligini 2-3 martta orttiradi Tuproqning issiqiik tartibi deb, yerning yuza qatlamidagi havo - tuproq - tuproq hosil qiluvchi ona jins tizimidagi issiqiik almashinuvi bilan bogiiq barcha hodisalar yigindisiga aytiladi. Radiatsiya muvozanati (balansi)ning o‘zgarishi joyning kengligi va yil mavsumlariga bogiiq. Bu tundrada - 10-20 kkal/sm2, janubiy taygada - 30-40 kkal/sm2, qora tuproq zonasida - 30-50 kkal/sm2, tropiklarda esa yiliga 75 kkal/sm2 dan ortadi. Tuproqning issiqlik tartibi atmosferaning yer yuzasiga yaqin qismidagi issiqlik tartibiga bo‘ysinadi, ammo undan farqlanadi. Havo va tuproqning o‘rtacha yillik harorati shimoldan janubga va sharqdan g‘arbga tomon ko‘tariladi. Havo haroratining ortishi bilan tabiat mintaqalarining issiqlik bilan ta’minlanishi ham o'zgaradi. Issiqlik tartibi bo‘yicha shimoliy yarim sharda 5 ta mintaqa ajratiladi
10. Tuproqning suv tartibi Tuproq hosil boiish jarayonida paydo boiish va rivojlanishning asosiy sharoitlaridan biri bu suvning mavjudligidir. Tuproqlar geografiyasida namlikning ahamiyati juda katta. Bir xildagi issiqlik mintaqasida namgarchilik sharoiti bilan bogiiq tarzda keskin farqlanuvchi tuproq turlari shakllanadi. Masalan, subtropik mintaqaning gumid hududlaridagi nam o‘rmonlarda qizil va sariq tuproqlar, arid mintaqalarda esa - sur - qo‘ng‘ir choi tuproqlari rivojlanadi. Bir tabiat zonasining turlicha relyef elementlarida tuproqlaming namlanish darajalari farqlanadi. Tuproq namlanishining asosiy manbalaridan biri atmosfera yoginlari hisoblanadi. Yoginlaming shakii (yomgir, qor va b.), shuningdek, ularning mavsumlar bo‘yicha taqsimlanish xarakteri ham tuproq qoplami geografiyasiga ta’sir ko‘rsatadi. Tuproq namligining
maium qismi havodagi suv bugiarming kondensatsiyalanishidan vujudga keladi. Tuproqdagi suv zaxirasining toidirilishi
grunt suvlari hisobiga, ular bilan tuproq o‘rtasidagi kapillyar aloqalaming mavjudligi tufayli ham ro‘y berishi mumkin. A.A.Rodening tuproqlaming suv tartibi bo‘yicha ajratgan 6 ta guruhi (muzlagan, yuviladigan, davriy yuviladigan, yuvilmaydigan, terlaydigan va irrigatsion-sug‘oriladigan) ham tuproqlaming tabiat zonalari bo‘yicha taqsimlanish qonuniyatiga deyarli hamohang ekanligini ko‘rish mumkin. Atmosfera yoginlari va bugianish o‘rtasidagi munosabatlardan
namlanish koeffitsiyenti kelib chiqadiki, qaysiki bu tuproqlar geografiyasida muhim ahamiyat kasb etadi