1. «Jarayonlar va qurilmalar» fanining mazmuni

= f(x,u,z, ) bu yerda - tezlik; x,u,z, - koordinata uklari; - vakt.
Reynolds rangli eritmalar yordamida suyuqlikning ikki xil - laminar va turbulent rejimda
bulishini anikladi. Tajriba kurilmasi 3.1-rasmda kursatilgan. Rezervuarda suvning satxi bir xil 
ushlab turiladi. Unga gorizontal shisha truba biriktirilgan. Shisha trubadagi okim xarakatini 
kuzatish uchun uning uki builab rangli suyuqlik yuboriladigan naycha urnatilgan 
Okim tezligi va sarfini ulchash uchun yukorida aytib utilgan usullar sodda va kulaydir, lekin 
pnevmometrik trubalarni okimlarning ukiga nisbatan urnatish juda kiyin. Shu sababli sanoatda 
okim tezligi va sarfini ulchash uchun drosselg‘ asboblar ishlatiladi Ularning ishlash prinsipi 
trubalarning kesimi uzgarganda, yaxni trubaning tor va keng kesimidagi dinamik bosimlar 
farkining uzgarishini ulchashga asoslangan. Drosselg‘ asboblar sifatida ulchovli diafragma, 
soplo, Venturi trubalari ishlatiladi. 
41. Suyuqliklarni uzatish. 
Nasos, turlari, parametrlar, unumdorligi, napor, quvvat, FIK, so‘rish, xaydash, geometrik 
balandligi, tenglama. 
42. Issiqlik almashinish qurilmalari. 
Maqsadi, turlari, regenerativ, aralashtiruvchi, rekuperativ, truba, ilonsimon, truba ichida 
truba, plastinali, spiralsimon, g‘ilofli, sovituvchi qurilmalar. 
Kimyo sanoatida maxsulotlarni issiqlik ta’sirida qayta ishlash jarayonidan keng 
foydalaniladi. Bu jarayon quyidagi maqsadlarga olib boriladi:
1) jarayon xaroratini berilgan darajada ushlab turish;
2) sovuq maxsulotni isitish yoki issiq maxsulotni sovitish;
3) bug‘ni kondensasiyalash;
4) eritmalarni qo‘yiltirish va shu kabi boshqa maqsadlarda foydalaniladi. 
Bu jarayonlar aloxida olingan issiqlik almashinish qurilmalarida yoki texnologiya 
qurilmasining o‘zida amalga oshiriladi. 
Issiqlik almashinish qurilmalari umuman olganda ikkiga bo‘linadi: 
1. Issiqlik almashinish qurilmalari 
2. Ryeaktorlar.
Issiqlik almashinish qurilmalarida issiqlik almashinish jarayoni asosiy jarayon 
xisoblanadi. Reaktorlarga esa fizik-kimyoviy jarayonlar asosiy xisoblanib, issiqlik almashinish 
esa yordamchi jarayondir. 
Kimyo, neftь-kimyosi, neftni qayta ishlash, kimyo sanoatlari korxonalarida ishlatiladigan 
texnologik uskunalarning katta ulushini issiqlik almashinish qurilmalari tashkil qiladi. Kimyo 

---

sanoatida ishlatiladigan issiqlik qurilmalari umumiy qurilmalarning o‘rta xisobda 15-18% ini 
tashkil etsa. Nyeftь-kimyosi va neftni qayta ishlash sanoatlarida esa bu raqam 50%ga teng, 
chunki kimyoviy texnologiyaning asosiy jarayonlari (bug‘latish, rektifiklash, quritish va 
boshqalar) issiqlikning berilishi yoki uzatilishi bilan bog‘liqdir. 
Sanoatda turli-tuman issiqlik almashinish qurilmalari ishlatiladi. Ish prinsipiga ko‘ra 
issiqlik almashgichlar uchga bo‘linadi: 1) rekuperativ; 2) regenerativ; 3) aralashtiruvchi.