1. Kirish. Biokimyoning predmeti, vazifalari. Kirish

31. Mono, oligo va polisaxaridning strukturasi va xossasi. Monosaxaridlar – rangsiz, qattiq kristal moddalar, suvda osonlik bilan eriydi, ammo nopolyar erituvchilarda erimaydi. Odatda ularning hammasi shirin mazaga ega. Ularning molekulalari shoxlanmagan zanjirni hosil qiladigan 2-tadan 7-tagacha karbon atomlarini tutadi. Molekulalaridagi karbon atomlarining soniga ko’ra monosaxaridlar bo’linadi: b i o z a l a r – (C2H4O2), t r i o z a l a r – (C3H6O3), t e t r o z a l a r – (C4H8O4), p e n t o z a l a r – (C5H10O5), g e k s o z a l a r – (C6H12O6) va g e p t o z a l a r (C7H14O7).Oligosaxaridlar – bu uncha ko’p bo’lmagan monosaxarid qoldiqlaridan tuzilgan uglevodlar. Eng keng tarqalgan oligosaxaridlar – bular disaxaridlar: saxaroza, laktoza va maltoza. Bular – rangsiz kristal moddalar, suvda yaxshi eriydi, shirin ta'mga ega.Glikozid bog’ juda muhim bog’ bo’lib, peptid bog’ oqsil strukturasi uchun qanchalik katta rol o’ynagani kabi, uglevod molekulalarini birlashtirib yirikroq uglevod molekulasini hosil qiladi.Polisaxaridlar–bu yuqori molekulali moddalar bo’lib molekulalari yuzlab va minglab monosaxaridlar va ularning hosilalarini qoldiqlaridan tuzilgan. Polisaxaridlarning kimyoviy tuzilishi amalda bir xil: chiziq shaklidagi yoki shohlangan bo’lib, ularning monomerlari o’zaro glyukozid-gidroksil bog'i bilan bog’langan. Polisaxaridlarni ikkita turga bo’lishadi – gomo va geteropolisaxaridlar. Birinchilarining molekulalari ko’pdan-ko’p bir xil monosaxarid qoldiqlaridan, ikkinchisi esa – bir necha xil monosaxarid qoldiqlaridan tuzilgan.Polisaxaridlar uglevodlarning zahira shakli bo’lib, ularning ikkita eng asosiy turlari qand (o’simliklarda mavjud) va glikogen (hayvonlarda uchraydi) hisoblanadi
32. Oddiy va murakkab uglevodlar. Oddiy uglevodlarga quyidagilar kiradi: Glyukoza . Ushbu karbongidrat ko'pchilik sabzavot mahsulotlarida uchraydi. Glyukoza boy - uzum , malina va shirin gilosdir. Inson vujudidagi karbongidrat metabolizmi asosan ushbu monosakkaridga bog'liq. Ko'pgina polisakkaridlar glyukoza formulasiga ajralib, insulinga bog'lanib, jigarda, taloqqa, mushaklarda joylashtirilgan glikojenga aylanadi va energiya moddasining ombori hisoblanadi. Glyukon (glyukogen ta'sirida gormon) ta'siri ostida katta miqdorda energiya, glikogen iste'mol qilish haqida gap ketganda, glyukozaga aylanadi. Ushbu jarayon tufayli sog'lom odamning qon glyukoza darajasi doimiydir.Fruktoza . Ushbu monosakkarid barcha mevalarda topiladi. Ma'lumki, u glyukoza kabi ikki barobar shirin bo'lib, insulinsiz, u organlar va to'qimalar hujayralariga kiradi, shuning uchun diabetga chalingan odamlar tomonidan tavsiya etiladi.Laktoza yoki "sut shakar" faqat sut mahsulotlarida mavjud. Ichakdagi etarli miqdordagi fermentlar bo'lmasa, bu karbongidratni shimib olishga yordam beradi, shishiradi va diareya rivojlanadi. Ba'zida yangi tug'ilganlar bu karbongidratni sindirmaydilar va ularga laktoza bexush bola formulasi berilishi kerak.Sukroz , glyukoza va fruktoza molekulasidan iborat.
Murakkab uglevodlarga quyidagilar kiradi:Kraxmal . Ushbu karbongidrat ishlatiladigan mahsulotlarning aksariyat qismida joylashgan. U kartoshka va makaronda turli xil porridge mavjud.Elyaf . Bu karbongidrat shu qadar murakkabki, u tanamizda buzilmaydi, chunki assimilyatsiya inson ichaklarida yashashdan ko'ra boshqa mikroflorani talab qiladi. Ehtimol, ko'pchilik oddiy va murakkab uglevodlar masalasiga qiziqishadi, dieta menyusini tuzish haqida. Bunday hollarda qaysi oziq-ovqat mahsulotlarining bir yoki boshqa uglevodlarga tegishli ekanligini bilish muhimdir. Quyida oddiy va murakkab uglevodlar bilan bog'liq eng keng tarqalgan mahsulotlarni aniq ko'rsatamiz.