1. kirish nazariy materiallar reja

Tik simbag‘az 
Simbag‘azni yasash uchun dastavval qator chetlariga ustunlar o‘rnatiladi va
ularning kesimi oraliq ustunlar kesimidan kattaroq bo‘lishi kerak. Uch metr 
uzunlikdagi oraliq ustunlar tokzor qatori bo‘ylab bir-biridan 8m masofada o‘rnatiladi. 
Chetki ustunlar oxirgi tupdan tuplar orasidagi masofaning yarmiga teng masofada 
o‘rnatiladi va ular qator ichidan temir-beton tirgak bilan yoki tashqi tomondan langar 
qo‘yib mahkamlanadi. Tortiladigan simlarning miqdori tupning o‘sish kuchiga 
bog‘liq va sug‘oriladigan tokzorlarda to‘rt-besh, lalmikor yerlardagi tokzorlarda
uch-to‘rt qator bo‘lishi mumkin. 
Simbag‘azni o‘rnatish uchun 2,5–3,0 mm li ruxlangan simdan foydalaniladi.
Simbag‘azga materiallar sarfi tokzorlarga sarflanadigan materiallar miqdorida 
berilgan.
Pastki qatordagi birinchi sim er yuzasidan 50–60 sm balandlikda, ikkinchi va 
keyingilari bir-biridan 40–50 sm masofada tortiladi. 
Simbag‘azlarga ko‘tarib o‘stirilgan toklarni ko‘mish, ochish, qator oralarini
mexanizatsiya yordamida ishlash juda oson bo‘ladi. Tok yerda o‘stirilganda uning 
zang va novdalari tagiga 50–60sm uzunlikda bir necha tirgovuchlar qo‘yiladi. 
Shunday qilinganda novdalar va uzum boshlari quyosh nuridan, shamoldan va oziq 
moddalardan yaxshi foydalanadi, natijada uzum g‘ujumlarida shakar ko‘p to‘planadi, 
uzum boshlari rangdor bo‘lib novdalari chiniqib pishadi. Yerda o‘stirilgan tok qator 
oralarini mexanizaiya yordamida ishlash qiyin bo‘ladi, tokzor sug‘orilganda yerga
tegib turgan uzum boshlari chiriydi, xomtok qilish va gullarning changlanishi
hamda hosilni terib olish ham ancha qiyinlashadi. Bundan tashqari yerda o‘stirilgan 
toklar bahorda bo‘ladigan qora sovuqlar ta’sirida ko‘pincha qattiq shikastlanadi.
Shuning uchun chetki ustunlarning ich tomoniga qatorlarga to‘g‘ri qilib uzunligi 1–
1,5 m keladigan temir-beton yoki yog‘ochdan tayyorlangan tirgovuch qo‘yiladi.
Ustunlar tok ochishga qadar kuz-qishda va bahorda o‘rnatilgani ma’qul. Chunki 
bu davrda tuproq sernam bo‘lgani uchun ustun ko‘miladigan yerni qazish oson 
bo‘ladi. 
Chetdagi ustunlar 80–90 sm, oraliq ustunlar esa 60–65 sm chuqurlikka ko‘miladi. 
Simbag‘azlarni qator qilib tortish uchun ustunlarning bir tomoniga bir xil oraliqda 
ilgakli simlar o‘rnatiladi.
Ustunlarni o‘rnatishda tok ildizlarining shikastlani-shiga juda ehtiyot bo‘lish 
zarur, binobarin ularni tok tupidan 25–30 sm nariroq qo‘yish lozim. Simbag‘azlarga 
tortiladigan simlar zanglamaydigan, ya’ni sirtiga rux yuritilgan bo‘lishi kerak.
Novdalar 50–60 sm uzunlikka etganda birinchi xomtok qilinadi, yosh novdalar 
ikkinchi, ba’zan uchinchi simga bog‘lanadi. Ko‘k novdalarning o‘sishiga va
joylashishiga qarab ular ikkinchi marta uchinchi yoki to‘rtinchi simbag‘azga, kuchli 
o‘sgan toklarda esa ko‘k novdalar zarur bo‘lsa, yozda uchinchi marta simbag‘azlarga 
bog‘lanadi. Ko‘k novdalarni simbag‘azlarga bir nechtasini to‘p qilib bog‘lash aslo 
mumkin emas.