1-Laboratoriya ishi Mavzu: Akkumulyator batareyasi tuzilishi va ishlashini o’rganish Ishdan maqsad

1-rasm. Kislota-qo’rg’onshinli akkumulyatorlar batareyasining ishlashini ifodalovchi 
chizma. 
a-zaryadlash jarayoni, v-zaryadsizlanish jarayoni, 


ва
-mos holda elektrolit tarkibidagi N
2
 
SO
4
 ning oshishi va kamayishi. 
 
Elektrolit tayyorlashda va akkumulyatorlar batareyasiga
qarov o’tkazishda texnika xavfsizligi 
1. Elektrolit tayyorlashda va uni batareyaga quyishda maxsus ko’z oynak, 
rezina qo’lqop, kislotabardosh fartuk yoki kastyum bo’lishi kerak. 
2. Elektrolit tayyorlashda sulfat kislotaga bardosh beradigan va issiqlikga 
chidamli idish tanlanadi (keramik, plastmassa, ebonit). Idishga oldin distillangan suv 
solinib so’ng sekinlik bilan kichik oqimda zichligi 1,83 g/sm
3 
bo’lgan texnik sulfat 
kislota suv ustiga quyiladi. Idishga tushgan kislotani doimo suv bilan aralashtirib 
turish shart. Aralashma o’z-o’zidan qiziydi. 
Agar suv sulfat kislota ustiga quyilsa sachrash yuz beradi. 
3. Sulfat kislota teriga tushsa darhol uzliksiz oqimli suv bilan, so’ng 5% li 
kalsinasiyalashgan soda bilan yuvish shart. 

---

4. Metall asboblar bilan ishlaganda har-xil qutblarni bir-biriga tutashtirish 
mumkin emas. 
5. Akkumulyatorlar batareyasiga qarov o’tkazish, zaryadka qilish ventilasiya 
bilan jihozlangan xonada bajarilishi lozim. Qarov o’tkazishda va zaryadlashda 
chekish yoki olov yoqish man etiladi. 
Akkumulyatorlar batareyasini ishga tayyorlash
1. Yangi akkumulyatorlar batareyasining tiqinidagi havo yo’llari ochiladi. 
2. Batareyaga quyiladigan elektrolit zichligi 1-jadvaldan zonaga asosan tanlab 
olinadi. 
1-jadval 
Zonalar nomi 
Yil fasli 
Teperaturasi t=15
0
S 
bo’lgan elektrolitning 
zichligi g/sm
3
Yangi 
batareyaga 
quyiladigan 
To’la 
zaryadlan- 
ganda 
Shimoliy rayonlarda 
Yil davomida 
1,27 
1,29 
Markaziy rayonlarda 
-«- 
1,25 
1,27 
Janubiy rayonlarda 
-«- 
1,23 
1,25 
Agar elektrolit teperaturasi 15
0
S dan yuqori bo’lsa har 1
0
S uchun elektrolit 
zichligi 0,0007 g/sm
3
ga
oshiriladi. 
Elektrolit zichligi ariometr (densimetr) bilan o’lchanganda uning 
temperaturasi 20
0
S va 30
0
S oralig’ida bo’lsa densimetr ko’rsatgichiga o’zgartirish 
kiritilmaydi. 
Agar elektrolit teperaturasi 30
0
S dan yuqori bo’lsa, har 15
0
S uchun densimetr 
ko’rsatgichiga 0,01 g/sm
3
qo’shiladi va aksincha temperatura 20
0
S dan past bo’lsa 
har 15
0
S uchun densimetr ko’rsatgichidan 0,01 g/sm
3
olinadi. 
Elektrolit zichligini plotnomer bilan ham o’lchash mumkin. 
Plotnomerdan foydalanganda qalqovichlarning suzish soniga qarab elektrolit 
zichligi (

) quydagicha bo’ladi: 
bitta qalqovich suzsa

=1,23 g/sm
3 
ikkita qalqovich suzsa

=1,25 g/sm
3 
uchta qalqovich suzsa

=1,27 g/sm
3 
to’rtta qalqovich suzsa

=1,29 g/sm
3 
Kerakli zichlikdagi elektrolit olish uchun distillangan suv bilan sulfat 
kislotaning tanlab olish miqdori (2-jadval). 
2- jadval 
t=25
0
C da talab etiladigan 
elektrolit zichligi, 
g/sm
3
t=25
0
C bo’lganda elektrolit tayyorlash uchun 
distillangan suv va zichligi 1,83 
g/sm
3
bo’lgan sulfat kislotaning miqdori, litr 
suv 
kislota 

---

1,2 
0,859 
0,2 
1,22 
0,839 
0,221 
1,24 
0,819 
0,242 
1,26 
0,8 
0,263 
1,28 
0,781 
0,285 
1,4 
0,65 
0,423 
3. Batareyaga solinadigan elektrolit teperaturasi 15
0
S dan 30
0
S gacha bo’lishi 
lozim
4. Eyektrolit batareyaga kislota bardosh varonka yordamida sekinlik bilan 
quyiladi. Bankadagi elektrolit sathi saqlagich setkasidan 10-15 mm yuqorida 
bo’lishi kerak. 
5. Batareyaga elektrolit quyilganda 20 minutdan so’ng, uzog’i bilan 2 soat 
oralig’ida batareyaga quyilgan elektrolit zichligi o’lchanadi. 
Agar zichlik 0,03 g/sm
3 
gacha kamaysa akkumulyatorlar batareyasidan 
foydalanish mumkin, aksincha 0,03 g/sm
3
dan ko’p kamaygan holda 
akkumulyatorlar batareyasini zaryadlash shart. 
Yangi akkumulyatorlar batareyasiga elektrolit solgandan so’ng quriq 
zaryadlangan akkumulyatorlar batareyasi bo’lsa 3 soatdan so’ng earyadkaga 
qo’yiladi, Quriq zayadlanmagan batareya bo’lsa 4…6 soatdan so’ng zaryadkaga 
qo’yiladi. 
6. Yangi akkumulyatorlar batareyasidan foydalanish zarur bo’lsa, bir yildan 
kam saqlangan batareyaga elektrolit solib 20 minutdan so’ng foyda-lanish mumkin. 
Bir yilgacha saqlangan batareyaga elektrolit solgandan bir soatdan so’ng 
foydalanish mumkin. Agar batareya bir yildan ko’p saqlangan bo’lsa elektrolit 
zichligini o’lchash zarur. 
Yangi to’la zaryadlanmagan akkumulyatorlar batareyasi qo’yilgan mashina 
ishdan qaytgandan so’ng akkumulyatorlar batareyasi mashinadan olinib to’la 
zaryadlash uchun zaryadkaga qo’yiladi, zaryadlangandan so’ng eletrolitning ziligini 
talabga javob berishi tekshiriladi.