1-ma’ruza. Energetikaning muhum o‘rni. Energetikaning strukturasi

2-rasm.Bunda 1 – stabillashtiruvchi transformator ST ning stator chulg‘amiga parallel ulangan birlamchi chulg‘ami, 2 – stabillashtiruvchi transformatorning ikkilamchi (generatordagi kuchlanishni statikto‘g‘rilagich (V) ga pasaytarib moslab beruvchi) chulg‘ami. O‘z-o‘zini qo‘zg‘atish jarayonini tezlashtirish uchun sinxron generatorni ishga tushirishda uning ikki fazasini knopka K bilan qisqa tutashtirib, qoldiq magnetizmdan xosil kilingan EYUK (E_qold) dan chulg‘am 3 da katta tok xosil qilinadi va demak, chulg‘am 2 dagi EYUK tez ko‘paytiriladi. Bunda statikto‘g‘rilagichdan cho‘tka va xalqalar orqali rotor chulg‘amiga beriladigan qo‘zg‘atish toki xam tez oshib, generator jadallik bilan o‘z-o‘zini qo‘zg‘atish prinsipida ishlay boshlaydi. Xozirgi paytda mexanik to‘g‘rilagichlar bilan qo‘zg‘atiluvchi 30…50 kVt quvvatli sinxron generatorlar o‘zlashtirilgan. Ularda sinxron generatorining rotori validagi xalqalar va o‘zgarmas cho‘tkalar o‘rniga mexanik to‘g‘rilagich qo‘yiladi. Statorga esa qo‘shimcha uch fazali chulg‘am o‘rnatiladi. Aylanuvchi rotor qutblaridagi qoldiq magnetizmdan bu qo‘shimcha chulg‘amda xosil bo‘lgan o‘zgaruvchan EYUK mexanik to‘g‘rilagichga beriladi va natijada u orqali rotor chulg‘ami o‘zgarmas tok bilan ta’minlanadi. SHunday qilib, generator o‘z-o‘zini qo‘zg‘atish prinsipida ishlay boshlaydi.

Sinxron generatorning statorchulg‘ami. Sinxron generator stator chulg‘ami xam, o‘zgarmas tok mashinasining yakor chulg‘ami singari, bir va ikki qatlamli, qisqartirilgan va to‘la qadamli sxemalarda tayyorlanadi va quyidagi parametrlar bilan xarakterlanadi: Z – statoro‘zagidagi ariqchalar soni, m – stator chulg‘amining fazalari soni, z – juft qutblar soni, q= - faza va qutbga to‘g‘ri keladigan arikchalar soni. - qutb bulinmasi, Y – chulg‘am kadami (seksiya kengligi), Y_f= - faza qadami, - ariqchalar orasidagi burchak, Q– stator uzagining qutb kengligi orasidagi ariqchalar soni.

Stator chulg‘amidagi EYUK. Stator chulg‘amining xar bir o‘tkazgichida xosil bo‘ladigan EYUK ning o‘rtacha l_uqiymati elektromagnit induksiya qonuniga muvofik l_u=Blv bo‘ladi. Bundan =2p ; v= va f= bo‘lganligi sababli, v=2f va l_y=B_yl₂ =2fF kelib chiqadi. Statorda ko‘pincha ikki qatlamli, qadami qisqartirilgan, sochilgan sxemali uch fazali chulg‘am qo‘llanilad