1-ma`ruza mavzu: Biotexnologiyaning asosiy tushunchalari va ta’rifi

 Yagona hujayralar kulturasi 
Genetik va fiziologik izlanishlar xdmda xujayroa seleksiyasi amaliyotida ishlatish 
uchun alohida hujayralar juda katta ahamiyat kasb etadi. Klonni olinishi yagona hujayra 
avlodini olinishi kallusli hujayralarni genetik bir xil emasligini sabablarini aniqlashga 
yordam beradi, chunki bu holatda kuzatishlar geterogen eksplat olingan to’qimalarda emas, 
balki alohida olingan hujayralarda olib boriladi. 
Proplastlardan ajratilgan alohida (yagona) gibrid hujayra keyingi bulinishlarida gibrid 
hujayradan tashkil topgan klon yaratish imkonini beradi. Bu esa izlanuvchilarni ishlarini 
yengillashtiradi, chunki ajratilgan proplast kulturalarda gibrid bulmagan hujayralardan paydo 
bo’ladigan yangi hujayralarni alohida ajratish kabi mashakdatli ishdan ozod kiladi. Bundan 

---

tashkdri alohida ajratib olingan hujayralarni protoplastlarini urganilganda somatik 
gibridizatsiya jarayonini o’zini kuzatish ham yaxshiroq bo’ladi. Alohida (yagona) hujayralar 
hujayra suspenziyalaridan, o’simlik to’qimalaridan, masalan barg mezofillidan uni fermentlar 
yordamida matseratsiya qilingandan keyin, alohida ajratib olingan proplastlardan ularda 
hujayra qobigi paydo bo’lganidan keyin ajratib olinadi. 
Bir hujayrali fraksiya olish uchun ba’zida suspenzion kulturani kolbada 15-30 min 
tindirib kuyish kifoya bo’ladi. Bunda yirik agregatlar chukmaga tushadilar. qoldiq ustki 
suyuklikda esa faqat bir hujayrali kultura yoki kichik agregatlar bo’ladilar. Agar bu yo’l bilan 
bir hujayrali fraksiya olish imkoniyati bulmasa, fyordamida matseratsiya qilish, saharoza 
gradiyetida sentrifuga qilish yoki xdr xil elaklardan utkazish usullaridan foydalaniladi. 
Yagona hujayralarni o’stirishda biroz kiyinchiliklar seziladi, chunki aloxida hujayra 
kallusli to’qima usgan sharoitda yaxshi bulinmaydi. Yagona hujayralarni bo’linishiga majbur 
kiladigan maxsus usullar yaratilgan. 1960 yilda Djonson «enaga» usulini tadbiq qilgan edi. 
Bu usulda «enaga» funksiyasini bir kiyem kallusli to’qima bajaradi va ualoxida hujayrani 
bo’linishiga majbur kiladi va uni aloxida hujayradan filtr qogozi yordamida ajratib olinadi. 
Bunday sharoitda («enaga» xuzurida) aloxida hujayra bulinib, hujayrani individual 
koloniyasi - klon xosil kiladi. 
rasm.Makkajo’xorining yagona щujayralari va ajratilgan 
protoplastlarini o’stirishda «enaga» sifatida suspenzion hujayralar 
kulturasini ishlatilishi: 
1-hujayra koloniyalari; 
2-filtr =
OFCO
; 
3-alyumin elak 
4-penopoliuretan; 
5-hujayra suspenziyasi 
(Z.B. Shamina,1985). 
Hujayrani bo’linishii muhitni konditsirlash xam tezlatadi, buning 
uchun unga (muhitga) tez bulinadigan hujayra kulturasini Oziqa 
muhiti qushilaDi- Konditsiya qiluvchi faktor hujayra suspenziyasini o’sishni eksponensial 
fazasida bakterial filtrdan utkazish davrida paydo bo’ladi (olinadi). Moxiyati bo’yicha 
yukorida zikr etilgan barcha usullar xam bulinadigan hujayralardan chiqadigan konditsiya 
kiluvchi faktordan foydalanishga asoslangan. 
Хrzircha bu faktorni ta’sir mexanizmi va uni kimyoviy tabiati aniq emas. Ammo, bu 
faktor issikda chidamli, suvda eruvchan, past molekulali modda xamda fitogormonlar bilan 
almashib bulmasligini aytish mumkin. Shuningdeq bu modda taxminan 700 Dalton 
molekulyar og’irligiga ega bo’lgan pH 4-11 da mutadil modda ekanligi xam aniqdangan. 
Shunday kilib, bu modda toza kimyoviy modda bulmasdan, hujayradan ajraladigan faktorlar 
yigindisi bulsa xam ajab emas.