1-mа`ruzа Mаvzu: Geologiya fanining mazmuni, vazifalari va boshqa fanlar bilan aloqasi

Gidrosfera
 
Suv qobig’i Yer shari yuzasini to'liq qoplagan emas. Gidrosfera umumiy hajmining 94% okean 
va dengizlardir; 4% i Yer osti suvlariga, 2 % muz va qorlarga (asosan; Arktika, Antarktika va 
Grelandiyada), 0,4% quruqlikdagi suvlarga (daryolar, ko'llar, botqoqliklarga) to'g’ri keladi. 
Planetamizning butun yuzasi 510 mln km
2
bo'lib bundan 71%, ya'ni 361 mln. km
2
yuzasi suv 
bilan qoplangan. 
Shunday qilib, dengiz maydonining quruqlik maydoniga nisbati taxminan 2,5:1, demak suv 
juda ko'p ekan. Lekin shuni nazarda tutish kerakki, litosferaning qalinligi va shu bilan birga butun 
planetaning hajmiga nisbatan okean suvining umumiy qalinligi juda kamdir. Okeanning o'rtacha 
chuqurligi atigi 3,7 km, ya’ni Yer radiusining o'rtacha uzunligiga taxminiy nisbati 1:1600 dir, 
okeandagi suvning hajmi butun planeta hajmiga nisbati taxminan 1:8000.
Quruqlik asosan shimoliy yarim sharda joylashgan: bu yarim shar maydonining 39 protsenti 
quruqlikdir, janubiy yarim sharda esa quruqlik faqat 19 protsentni tashkil etadi. Quruqlikning bunday 
taqsimlanishi bir qancha eng muhim oqibatlarga olib keladi, bulardan biri qit'alarning iqlim 
xususiyatidir. 
Planetaning okean deb ataluvchi suv yuzasi odatda bir butun yuza deb qaraladi. YU.M. 
Shokal’skiy bu suv yuzasini “dunyo okeani” deb atagan. Lekin, bu suv maydonining ayrim qismlari 
suvining temperaturasi va sho'rligi, dengiz oqimlarining xususiyatlari va muzlash sharoiti bilan bir-
biridan oz bo'lsada farq qiladi. Bularni nazoratga olib, odatda dunyo okeanini uch okeanga bo'ladilar:
Atlantika okeanini butun dengizlari bilan 93,4 mln. km
2
ni egallaydi. U sharqda Еvropa va 
Afrika qiog’oqlari, g’arbda Amerika qirg’oqlari, janubda esa Antarktida qig’oqlari orasidadir. G’arbda 
Gorn burni va sharqda Igol’niy burni meredianlari Atlantika okeanining suvdagi chegaralaridir. 
Tinchlik yoki Ulug’ okean yuzasi 197,7 mln. km
2
ga teng. Uni sharqda Amerika qirg’oqlari va 
Gorn burni meridiani, janubda Antarktida va g’arbda Osiyo qirg’oqlari o'rab turadi. Sumatra oroli va 
janubroqda joylashgan orollar chiziqlari bo'ylab Tinch okean bilan hind okeanining chegarasi o'tadi.
Hind okeani yuzasi 74,9 mln. km
2
dir. U shimolda Osiyo bilan, g’arbda Afrika va Igol’niy 
burni meridiani bilan, sharqda Sumatra, Yava, Avstraliya, Tasmaniya qirg’oqlari va Janubiy burun 
meridiani bilan, janubda esa Antarktida qirg’oqlari bilan chegaralangan.
Atigi yuzasi 13,1 km
2
ga teng bo'lsa, Shimoliy qutb okeanni ham ba'zan alohida ajratadilar. Bu 
kichik okeanning ko'p masofagacha tabiiy chegaralari bor: Еvropa, Osiyo va Amerikaning shimoliy 
qirg’oqlari ana shunday chegaralardir. Shimoliy qutb doirasini odatda Atlantika va qutb okeanlarining 
chegarasi deb hisoblaydilar.