1-Ma`ruza. Mavzu: Metallmaslar. Vodorod. Suv. Reja. Metallmaslarning davriy jadvalda tutgan o`rni. Metallmaslarning umumiy xossalari

Takrorlash uchun savollar.
1. Uglerod guruhchasi elementlari qanday umumiy xossalarni namoyon qiladi?
2. Uglerod qanday olinadi va qanday xossalarni namoyon qiladi?
3. Uglerod oksidlari qanday olinadi va qanday xossalarni namoyon qiladi?
4. Kremniy qanday olinadi va qanday xossalarga ega?
5. Kremniy oksidi qanday olinadi va qanday xossalarga ega?
6. Shisha qanday usullar bilan ishlab chiqariladi?
7. Sement qanday usullar bilan ishlab chiqariladi?
Mavzuga oid tayanch iboralar.
Olmos, grafit, karbin, adsorbsiya, adsorbent, adsorbat, karbidlar, quruq muz, karbonatlar, gidrokarbonatlar, silitsidlar, qumtuproq, silikatlar, alyumosilikatlar, shisha, kimyoviy shisha, billur shisha, sitallar, portlandsement, klinker, mergel, beton, temir-beton, plastobeton, silikat sanoati.
Mavzuga oid adabiyotlar.
1. G. P. Xomchenko. Kimyo. Oliy o`quv yurtlariga kiruvchilar uchun. Toshkent, «O`qituvchi», 2001.
2. K. R. Rasulov va boshqalar. «Umumiy va anorganik kimyo». Toshkent, «O`qituvchi», 1996.
3. G. E. Rudzitis, F. G. Feldman. Anorganik kimyo. 8-9-sinf darsliklari. Toshkent, «O`qituvchi», 1992.
4. A. G. Muftaxov, H. T. Omonov, R. O. Mirzayev. Umumiy kimyo. Toshkent, «O`qituvchi», 2002.
5. M. M. Abdulxayeva, O`. M. Mardonov. Kimyo. Toshkent, «O`zbekiston», 2002.
6. S. Masharipov, I. Tirkashev. Kimyo. Toshkent, «O`qituvchi», 2002.
4-Ma`ruza.
Mavzu: Kislorod. Oltingugurt. Sulfat kislota.
Reja.
1. Kislorod guruhchasi elementlarining umumiy xossalari.
2. Kislorod, olinishi, xossalari va ishlatilishi.
3. Oltingugurt, olinishi, xossalari va ishlatilishi.
4. Oltingugurtning vodorodli va kislorodli birikmalari.
5. Sulfat kislota, olinishi, xossalari va ishlatilishi.
Yangi darsning bayoni.
1. Kislorod guruhchasi elementlarining umumiy xossalari.
Kislorod guruhchasiga O, S, Se, Te va Po elementlari kiradi. Ular D. I. Mendeleyev davriy jadvali VI guruhining p-elementlari bo`lib, umumiy nom bilan xalkogenlar deb yuritiladi. Ularning tashqi elektron pog`onasida–ns²np⁴ elektronlar mavjud bo`ladi. Xalkogenlar vodorod va metallar bilan hosil qilgan birikmalarida –2 oksidlanish darajasini, kislorod va boshqa faol metallmaslar bilan hosil qilgan birikmalarida odatda +4 va +6 oksidlanish darajalarini namoyon qiladi. Kislorod odatda –2 oksidlanish darajasini, ftor bilan hosil qilgan birikmasida +2 oksidlanish darajasini namoyon qiladi.
Kislorod guruhchasi elementlari vodorod bilan H<sub>2</sub>R kabi vodorodli birikmalarni hosil qiladi. Bu birikmalar H<sub>2</sub>O, H<sub>2</sub>S, H<sub>2</sub>Se, H<sub>2</sub>Te bo`lib ular xalkovodorodlar deyiladi.
S, Se va Te kislorod bilan RO₂ va RO₃ kabi oksidlarni hosil qiladi, ularga H₂RO₃ va H₂RO₄ kabi kislotalar muvofiq keladi.
Oddiy moddalarning xossalari qonuniyat bilan o`zgarib boradi: yadro zaryadi ortishi bilan metallmaslik xossalari susayib, metallik xossalari kuchayib boradi. Masalan, kislorod va tellur metallmaslar, lekin tellurning metall yaltiroqligi bor va elektrni o`tkazadi.
4. 1-jadval. Kislorod guruhchasi elementlarining xossalari.

№	Xossalari	O	S	Se	Te	Po
1. 2. 3. 4. 5. 6.	Tartib raqami Valent elektronlari Atomining ionlanish energiyasi, eV Nisbiy elektrmanfiyligi Birikmalarida oksidlanish darajasi Atom radiusi, nm	8 2s^22p^4 13,62 3,50 -1, -2, +2 0,066	16 3s^23p^4 10,36 2,6 -2, +2, +4, +6 0,104	34 4s^24p^4 9,75 2,48 -2, +4, +6 0,117	52 5s^25p^4 9,01 2,01 -2, +4, +6 0,137	84 6s^26p^4 8,43 1,76 -2, +2 0,164