1-Ma`ruza. Mavzu: Metallmaslar. Vodorod. Suv. Reja. Metallmaslarning davriy jadvalda tutgan o`rni. Metallmaslarning umumiy xossalari

Takrorlash uchun savollar.

1. 
   Metallmaslar davriy jadvalda qanday ravishda joylashgan?
   
2. 
   Metallmaslar qanday umumiy xossalarni namoyon qiladi?
   
3. 
   Tabiatda vodorod qanday hollarda uchraydi?
   
4. 
   Vodorod qanday fizik-kimyoviy xossalarni namoyon qiladi?
   
5. 
   Suv qanday fizik-kimyoviy xossalarga ega?
   
6. 
   Og`ir suv qanday fizik-kimyoviy xossalarga ega?
   

Mavzuga oid tayanch iboralar.
Metallmaslar, metallar, amfoter elementlar, protiy, deyteriy, tritiy, konversiya usuli, koks gazi, qaldiroq gaz, metall gidridlari, distillangan suv, qurituvchilar, og`ir suv.
Mavzuga oid adabiyotlar.
1. G. P. Xomchenko. Kimyo. Oliy o`quv yurtlariga kiruvchilar uchun. Toshkent, «O`qituvchi», 2001.
2. K. R. Rasulov va boshqalar. «Umumiy va anorganik kimyo». Toshkent, «O`qituvchi», 1996.
3. G. E. Rudzitis, F. G. Feldman. Anorganik kimyo. 8-9-sinf darsliklari. Toshkent, «O`qituvchi», 1992.
4. A. G. Muftaxov, H. T. Omonov, R. O. Mirzayev. Umumiy kimyo. Toshkent, «O`qituvchi», 2002.
5. M. M. Abdulxayeva, O`. M. Mardonov. Kimyo. Toshkent, «O`zbekiston», 2002.
6. S. Masharipov, I. Tirkashev. Kimyo. Toshkent, «O`qituvchi», 2002.
2-Ma`ruza.
Mavzu: Azot va fosfor. Mineral o`g`itlar.
Reja.

1. 
   Azot guruhchasining umumiy tavsifi.
   
2. 
   Azot, ammiak, ularning olinishi va xossalari.
   
3. 
   Azot oksidlari, nitrat kislota va uning tuzlari.
   
4. 
   Fosfor, oksidlari, fosfat kislotalar va ularning tuzlari.
   
5. 
   Mineral o`g`itlar.
   

Yangi darsning bayoni.
1. Azot guruhchasining umumiy tavsifi.
Azot guruhchasiga azot–N, fosfor–P, surma–Sb, mishyak–As va vismut–Bi elementlari kiradi. Bular davriy jadval V guruhining p–elementlaridir. Ular atomlarining tashqi energetik pog`onasida 5 tadan elektron bo`ladi–ns² np³. Shu sababli bu elementlarning yuqori oksidlanish darajasi +5 ga, quyi oksidlanish darajasi –3 ga teng, ba`zan +3 oksidlanish darajasida ham bo`ladi.
2. 1-jadval. Azot guruhchasi elementlarining xossalari.

№	Xossalari	N	P	As	Sb	Bi
1. 2. 3. 4. 5. 6.	Tartib raqami Valent elektronlari Atomining ionlanish energiyasi, eV Nisbiy elektrmanfiyligi Birikmalarida oksidlanish darajasi Atom radiusi, nm	7 2s^22p^3 14,5 3,07 +5,+4, +3,+2, -3,-2,-1 0,071	15 3s^23p^3 10,5 2,1 +5,+4, +3,-3, -2 0,13	33 4s^24p^3 9,8 2,2 +5,+3, -3 0,15	51 5s^25p^3 8,6 1,82 +5,+3, -3 0,16	83 6s^26p^3 7,3 1,67 +5,+3,-3 0,18

N +7)₂ )₅ 1s²2s²2p³ P +15)₂ )₈ )₅ 1s²2s²2p⁶3s²3p³
Azot guruhchasidagi elementlar H bilan RH₃ tarkibli birikmalar, O bilan R₂O₃ va R₂O₅ tarkibli oksidlar hosil qiladi. Masalan, NH₃–ammiak, PH₃–fosgen, N₂O₃ va N₂O₅–azot oksidlari, P₂O₃ va P₂O₅–fosfor oksidlari.
Guruhchada tartib raqami ortishi bilan metallmaslik xossalari susayadi, metallik xossalari esa kuchayadi. Guruhchadagi elementlarning xossalari bir-biridan keskin farq qiladi. M: azot–metallmas (x=3,07), vismut–metall (x=1,67).