Cifatlarning otlashishi
Sifat turkumidagi so`zlar ba’zan ot turkumidagi so`zlarning ma’nosini ifodalab,
uning vazifasini bajarib kelishi mumkin. Bunda sifat o`zining leksik va grammatik
ma’nosini yo`qotib, predmetlik ma’nosini ifodalaydi. Gapda sifat bog`lanib
kelayotgan otning tushib qolishi natijasida sifat uning predmetlik ma’nosini ham,
morfologik belgisini ham, sintaktik vazifasini ham o`z ustiga oladi. Misol: YAxshi
topib gapiradi, yomon qopib gapiradi gapida yaxshi (odam), yomon (odam) sifatlari
tushib qolgan kim? so`rog`iga javob bo`lgan, bosh kelishikdagi, ega vazivasidagi ot
vazifasini bajargan. Odam oti gapda tushib qolgani tufayli yaxshi, yomon sifatlari
otlashishgan. Bu hodisa gap tarkibida yuz bergan. Bunga nutqning ixchamlikka
intilishi sabab bo`ladi. Sifatlarga oid so`zlarning hammasi ham otlashavermaydi.
Asosan belgi-xususiyat bildiruvchi sifatlar, kishilarning laqabini bildiruvchi (tajang,
maymoq, cho`tir, darroz) sifatlar, hayvonlarning tusini bildiruvchi (saman, to`riq,
bo`z, qashqa) sifatlari otlashadi.
Otlashgan sifatlar aniqlovchilik vazifasidan chiqib, otga xos ega, kesim,
to`ldiruvchi, qaratqich aniqlovchi, undalma vazifasini bajaradi. Misol: Aqlsizlar gap
bermaydi otasiga. (A.Po`lat) Mard bo`lgandan keyin yomonni ham yaxshilik bilan
engar ekan. (P.Kodirov) YAxshining so`zi qaymoq, yomonning so`zi to`qmoq.
(Maqol) YAxshilar, uni eslang!
Sifatlarning yasalishi
Sifatlar quyidagicha yasaladi: 1. Sifat yasovchi qo`shimchalar bilan. 2. So`zlarni
qo`shish bilan. 3. So`zlarni takrorlash bilan. 1. Sifat yasovchi qo`shimchalar
quyidagilardir:
1) otdan sifat yasovchi qo`shimchalar:
-li:
rasmli kitob, kuchli shamol
-dor:
aybdor, vafodor
ba-:
Do'stlaringiz bilan baham: |
