1-ma’ruza Organik bogʻlovchi materiallar. Reja

Organik bog’lovchi moddalarning quyuq-
suyuqligiga qarab sinflarga bo’linishi 
Qayishqoq 
bitum va 
qatronlar 
Suyuq bitum 
va qatronlar 
Bitumli suv 
Qattiq bitum 
va qatronlar
Bitum va qatron 
zarrachalarini 
o’zaro 
yopishmagan 
holda suvda 
suzib yurishini
ta’minlash 
uchun emulgator 
qo’shilmasi bilan 
yuqori tezlikda 
qorishtirib 
20-25 

С 
haroratda 
suyuq 
tarkibida 
uchuvchan 
siyrak 
molekulali 
uglevodorodlar 
mavjud 15-120 

С haroratda 
Yuqoridagi 
haroratlarda 
qayishqoq va 
oquvchan 
holatga 
aylanadi. 
Bu qatronlar 
20-25 

С 
haroratda 
quyuq, 120-180 

С da esa 
suyuq holatga 
aylanadi.

---

Ishlab chiqarish usullari: 
a) qoldiq-neftni qayta ishlab, ya’ni neftdan benzin, kerosin va moy ajralib olish 
jaryonida hosil bo‘ladi. 
b) oksidlangan-gudronga bosim ostida havo yuborib olinadi. 
v) kreking-neftdan benzin ajratib olish jarayonida, yuqori temperaturada 
parchalanishi hisobiga hosil bo‘ladi. 
-gudron-moyi olingan mazut qoldig‘i, bitum olishda asosiy xom ashyo hisoblanadi. 
(yo‘l qurilishida ishlatish mumkin). 
Bitum bog‘lovchi materiallari 
Bitumning tarkibi va tuzilishi 
Bitumni ximik tarkibi o‘ta murakkab bo‘lib, C
9
H
20 
dan C
30
H
62
gacha bo‘lishi 
mumkin. 
Bitumni tashkil qiluvchi birikmalarni 3 ga bo‘lish mumkin: qattiq qism, smola va 
moy. 
-Qattiq qism-asfalten deyiladi, malekulyar masasi 1000-5000, zichligi 1dan katta. 
-Smola molekulyar massasi 500-1000. 
-Moyli qismi mol massasi 100-500. 
Organik bog‘lovchilar bir necha gruppa va turli birikmalardan tashkil topgan 
materiallar bo‘lib, ularning molekulalaridagi atomlar bir-biri bilan muayyan tartibda 
birikkan. Bitum tarkibidagi uglerod, vodorod, xlor, gidrooksid gruppa, nitrogruppa, 
aminogruppa va hokazolarni biriktirib olish qobiliyatiga ega. Bitum quyidagi 
elementlardan tashkil topgan: 
Uglerod 80-87%; 
Vodorod 10-12%; 
Kislorod 5-10%; 
Oltingugurt 2-5%; 
Azot 3% ; 
Uglerod atomlari o‘zaro birikib, «uglerod skeleti»ni hosil qiladi. Uglerodlar 
tuzilishiga ko‘ra organik birikmalar gruppasiga kiradi va molekulalarning kimyoviy 
tarkibi o‘zgarishida asosiy rol o‘ynaydi. 
Organik birikmalar gruppasi quyidagicha bo‘ladi: 
OH- gidroksil 
C
k
O karbonil 
-C 
-kutbli karbooksil 
-C- aldegid. 
-OO – 
murakkab efir. 
CH
2
- metilin 
CH- metil 
R- radikallar 
-C
k
C- qo‘sh bog‘lanishli uglerod. 
Organik birikmalar bog‘lanish turiga ko‘ra 3xil tuzilishga ega bo‘ladi. 

---

a) zanjirli b) tarmoqli v) bosqichli 
Atomlar soni va ularning o‘zaro bog‘lanishiga ko‘ra quyidagi tasvirga ega. 
 
Organik bog‘lovchilar tarkibidagi asosiy to‘ldiruvchilar quyidagilardan iborat. 
-Moylar 
-Smolalar 
-Asfaltenlar 
-Karbenlar va karboidlar 
-Asfaltog’en kislotalar 
-Asfaltog’en va karbon kislotalar. 
Organik bog‘lovchilar tarkibida yarim mayda zarrali materiallar bo‘lib, 
molekulyar massasi va tuzilishi turlicha bo‘lgan moddalar aralashmasidan iborat. 
Shuning uchun bog‘lovchilarning tasnifini, ularning tarkibi va tuzilishi orasidagi 
bog‘lanish asoslarini o‘rganish katta ahamiyatga ega. 
Organik bog‘lovchi materiallar bitum va qatronlarga bo‘linadi. 
Xom ashyoning turiga qarab bitumlar; 
1) Tabiiy bitumlar; 
2) Neft bitumlar; 
3) Slanetsli bitumlarga bo‘linadi. 
Qatronlar 
1) Toshko‘mir qatroni; 

---

2) Torf qatroni; 
3) Yog‘och qatroniga bo‘linadi. 
Qurilish xossasi va holatiga ko‘ra bitum va qatronlar shartli ravishda quyidagi 
gruppalarga bo‘linadi: 
1)