1-ma’ruza Organik bogʻlovchi materiallar. Reja

Bitumni xossalari. 
Bitumni zichligi 0,8-1,3 g

sm
3
atrofida, issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti 0,5-
0,6 Vt

(m.
0
s) 160
0
C da 5 soat davomida qizdirilsa 1% vazni yo‘qoladi, yonish 
temperaturasi-230-240
0
C. 
Fizik-ximik xossalari. 
20-25
0
Cda bitumni sirt tarangligi 25-35 erg

sm
2
. 
-Eskirishi-bitumni tarkibi va xossalarini vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishi mo‘rtligini 
oshiradi, suv yuqmasligini kamaytiradi. Quyosh nuri va kislorod ta’sirida bu jarayon 
tezlashadi. 
9.1-rasm. Bitumning qovushqoqligini aniqlovchi zamonaviy viskozimetr VISCOlab 3000 
asbobi 
-Reologik xossasi-suyuq bitum suyuq materialga xos qonunlarga mos tushsa, qattiq 
bitum esa bir paytni o‘zida ham plastik va elastik xossalariga ega. 
Ximik xossasi.
Bitum 50%li ishqor, 25%li HCl, 10% uksus kislotasiga bardosh bera oladi. Bitum 
organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Ximiyaviy moddalarga chidamliligidan foydalanib 
bitum qurilishda temirbeton buyumlar, temir trubalar va shu kabi himoya qilishda keng 
ishlatiladi. 

---

Fizik-mexanik xossalari 
Bitumni markasini uni qattiqligi, yumshash temperaturasi va cho‘ziluvchanligiga 
qarab aniqlanadi. Bitum markasi ishlatilish joyiga qarab bitum 3 ga bo‘linadi: qurilish 
(BN), tombop (BNK), yo‘l uchun (BND). 
Bitumlarning yo‘l qurilishida ishlatilishi. 
Bitumning ishlab chiqarish texnologiyasi, bitumning kimyoviy tarkibi, tuzilishi, 
fizik va mexanik xossalarining shakllanishini ta’minlaydigan yuqori haroratga, 
havoning siyraklanishi kislorod, har xil erituvchilar, sirtqi faol: va polimer 
moddalarning neft mahsulotlariga ta’siriga asoslangan. Bitum ishlab chiqarish 
texnologiyasi gudron (neft qoldig‘idan hosil bo‘lgan qora kuyka mahsulot, turli texnika 
ishlarida ishlatiladi) yoki gudronning boshka neft mahsulotlari bilan aralashmasini 
davriy yoki muntazam kuchlar ta’sirida naysimon reaktorlar, oksidlovchi kublarda 
oksidlanishga asoslangan. Bu texnologik jarayon orqali oksidlangan bitumlar olinadi. 
Vakuumli qurilmalarda mazutdagi yog‘li fraksiyalarni saralash yo‘li bilan yopishqoq 
bitumlarga qo‘yilgan talablarni qondiruvchi neft qoldig‘i olinadi. Bunday bitumlar 
qoldiq bitumlar deyiladi. Bu texnologiya bo‘yicha yopishqoq bitum hosil bo‘lgunga 
qadar gudron oksidlanadi.