1-ma’ruza payvandlash usullari tasnifi va mohiyati Payvandlash asosiy usullarining tasnifi. Eritib payvandlash va bosim ostida payvandlashning mohiyati Reja

1-MA’RUZA
Payvandlash usullari tasnifi va mohiyati
Payvandlash asosiy usullarining tasnifi. Eritib payvandlash va bosim ostida payvandlashning mohiyati


Reja
1.Kirish. Fanning mazmun va mohiyati
2.Payvandlashning mohiyati
3.Payvand chokning va termik ta’sir hududining hosil bo‘lishi hamda tuzilishi


Payvandlashning mohiyati

Payvandlash - metaliar, qotishmalar va turli materiallarni plastik deformatsiyalash yoki biriktirilayotgan qismiar orasini qizdirish bilan atomlararo birikishi natijasida ajralmas birikma hosil qiluvchi texnologik jarayondir.

Atomlararo kuchlar ta’siri natijasida binkrnalar hosil qilish jarayoniga materiallarni payvandlash deyiladi. Ma’lum bo'lishicha, detal metalining yuzadagi atomlari, erkin, to'yinmagan aloqalari mavjud, bu’ar atomlararo kuch ta’siri masofasida bo‘lgan har xil atom va molekulalarni o‘z ichiga oladi. Agar ikki metall detalni atomlararo kuch ta’siri masofa- sigacha yaqinlashtirsak, ya’ni metall ichida qanday masofada bo'lishsa, shungacha unda tutashgan yuzalarning bir butun ulanishini ko'ramiz. Birikish jarayoni energiya xarjisiz va tez ixtiyoriy amaliy oniy kechadi.
Ayrim metallar xona haroratida nafaqat oddiy tutashishda, baiki kuchli qisishda ham birikmaydi. Qattiq metallarni birikishiga uning qattiqligi xalaqit beradi, tutashish
qismiga qanchalik ishlov berilmasin, ularni tutashtirishda ko‘p joylari tutash- maydi.
Birikish jarayoniga metall yuzalarining kirligi yomon ta’sir etadi. Bularga - oksidlar, yog‘li plyonkalar va boshqalar, shu- ningdek, gaz molekulalarining adsorblashgan qatlamlari kiradi. Metall yuzasi uzoq vaqt toza saqlanishi uning yuqori vakuumda ushlab turishga bog'liq (110^-8mm sim. ust.).

1. 
   rasm. Havodagi metall yuzasi:
   

1. 
   - metaining chuqur qatlami. plastik deformatsiya ta’sir etmagan;
   

- yuza qatlami kristallitlaming oksid qatlamlari bilan; 3 - oksid qatlam; 4 - kislorod anionlarining adsorb qatlami va havoning ney- tral molekulasi; 5 - suv molekulalarining qatlami; 6 - yog'li mole- kulalar qatlami; 7 - ionlashgan chang zarralari. Payvandlashdagi qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun bosim va qizdirish qo'llaniladi.
Haroratni oshi rib borish sayin qizdirishda metall mayin bo’la boshlaydi. Shu larzda qizdirishni davom ettirsak, metall suyuq holatga keladi; bu holatda suyuq metall hajmi umumiy payvandlash vannasini hosil qiladi.
Payvandlash davrida suyuq metall havodagi azot va kislorod bilan faol ta’sirlashadi, bu esa chok mustahkamligini pasaytiradi va nuqsonlar paydo bo lishiga olib keladi. Payvandlash zonasini havo muhitidan himoya qilish uchun hamda chok sifatini oshirish uchun kerakli bo'lgan elementlar qo'shiladi, bu elementlar metall elektrod o‘zakning yuza qatlamiga maxsus moddalar qo‘shiladi yoki kukunsimon holatida kavak o‘zak ichiga qoplanadi va preslanadi. Himoya gazlar muhitida payvandlashda payvandlash zonasini havo muhitidan himoya qilish uchun inert va faol gazlar va ularning aralashmalari keng qo‘llaniladi. Flyus ostida payvandlashda himoya maqsadida elektrod atrofiga zich qatlam bilan donador material, ya’ni flyus qoplanadi. Payvandlash jarayonida eriyotgan flyus yoki maxsus moddalar shlak qatlamini hosil qiladi, bu qatlam erigan metalni havo muhitidan ishonchli himoya qiladi.


Issitish manbayi

2. 
   rasm. Erirtib payvandlash chizmasi
   

Biriktirilayotgan qismlarga ta’sir etayotgan bosim, metalda murakkab plastik deformatsiyani hosil qiladi, natijada metall erigan metall singari oqa boshlaydi. Metall deformatsiyalanish natijasida payvand qirralar bo'ylab harakatlanganda, o‘zi bilan turli xil kirlarni va adsorblashgan gaz qoplamlarini olib ketadi. Natijada metalning yangi toza qatlami sizib chiqib birikma ho­sil bo‘ladi. Payvandlash usuliga nisbatan metalda plastik de­formatsiyalanish yoki erish jarayoni sodir bo‘ladi, bu jarayonlar bilan bir qatorda turli xil kimyoviy birikmalar hamda suyuq holatdan kristallizatsiya holatiga o'tish kabi jarayonlar sodir etiladi.

Payvandlash vannasi