1-маърўза: Кириш

Qalqovichli difmanometrlar. Qalqovichli difmanometrlarning ishlash 
prinsipi kosali manometrlarnikiga uxshash, ammo ularda bosimni o‟lchashda 
kosadagi suyuqlik sathining o‟zgarishi natijasida qalqovichning siljishidan 
foydalaniladi. Uzatish qo‟rilmasi yordamida qalqovichining siljishi strelkaga 
uzatiladi. Bu asboblar ko‟pincha bosimning o‟zgarishini o‟lchash uchun ishlatiladi. 
11.2-rasmda qalqovichli difmanometr chizmasi ko‟rsatilgan. Katta bosim 
beriladigan idish musbat, kichik bosim beriladigan idish manfiy deyiladi. Musbat 
idishga Р
1
>Р
2
bosim berilganda undagi suyuqlik sathi h
2
ga pasayib, manfiy 
idishdagi sath h
1
ga kutariladi. Р
1
-Р
2
bosimlar ayirmasi suyuqlik ustunining h 
uzunligi orqali muvozanatlashadi:

---

72 
....
h
h
h
2
1


(11.15) 
tizimning muvozanat sharti quyidagi formula orqali ifodalanadi: 
)
-
(
hg
P
-
P
1
2
1






P
(11.16) 
bunda ∆Р – bosimlarning o‟zgarishi, N/m
2
;

– difmanometr ichidagi suyuqlikning zichligi, 
kg/m
3
. 
Silindr shaklidagi idishlar uchun bu shart quyidagi tenglama orqali ifodalanadi. 
2
2
1
1
h
S
h
S

(11.17) 
bunda S
1 
– manfiy idish kesimining yuzasi, m
2
; S
2 
– musbat idish kesimining yuzasi, m
2
;
yoki 
4
/
4
/
2
2
2
D
h
d



(11.18) 
bu еrda d va D – manfiy va musbat idishlarning diametri, m. 
2
2
2
1
/ d
D
h
h

(11.19) 
(11.9) tenglamani (11.5) ga qo‟ysak. quyidagiga ega bo‟lamiz 
)
/
1
(
2
2
2
d
D
h
h


(11.20) 
(11.9) ni (11.6) ga qo‟yamiz: 
)
/
1
(
2
2
2
2
1
d
D
g
h
P
P
P





(11.21) 
Ma„lumki asbob uchun
)
/
1
(
2
2
d
D

va 
)
(
1
P
P

kattaliklar doimiy bo‟lgani 
uchun ularni K va K
1
orqali ifodalaymiz. 
2
1
2
1
h
KK
P
P
P




(11.22) 
Shunday qilib, difmanometr idishlaridagi bosimlar ayirmasi qalqovichning 
siljishi bilan ta„riflanadi. Agar musbat idishning hajmi o‟zgarmas bo‟lib, manfiy 
idishning diametri va uzunligi o‟zgartirilsa. Bosimlar farqini o‟lchash chegaralarini 
o‟zgartirish mumkin. (11.4) va (11.8) tenglamalarni birgalikda Еchamiz 
2
2
h
h
h
D
d


(11.23) 
(11.23) tenglamadan D, h va h
2
larning berilgan qiymatlaridagi ingichka 
idishning kerakli diametri aniqlanadi. 

---

73 
Qung‟iroqli asboblar kichik bosim va siyraklanishni o‟lchashda tyagometr va 
naporometrlar hamda differensial manometrlar sifatida qo‟llaniladi. Ferrodinmaik 
datchik bilan ta„minlangan qung‟iroqli asbob chizmasi 11.3-rasmda keltirilgan. 
Asbobning sezgir unsuri qung‟iroq, 4 ning ochiq, tarafi bilan qisman moyga 
chuktirilgan. Asbobga ikkita naycha ulangan katta bosim qung‟iroq ustida, kichik 
bosim esa uning ichiga beriladi qung‟iroq, quzg‟almas bachok 3 da joylashgan 
burchakli richag 1 ga ilinadi qung‟iroq hosil 
qilgan zuriqish prujina 5 orqali muvozanatlanadi. 
Qung‟iroq siljishi bilan bosimning o‟zgarishi 
natijasida richag 1 va ferrodinamik datchik 7 
ning ramka o‟qi 9 da joylashgan maxsus 
shesterenka 8 bilan qattiq bog‟langan sektori 2 
buriladi. Shunday qilib, datchik ramkasining 
burilish 
burchagi, 
binobarin, 
uning 
EYK 
qung‟iroqqa ta„sir ko‟rsatuvchi bosimlar farqiga 
proporsional. Prujina 5 ning tarangligi vint 6 
orqali rostlanadi. 
Нozirgi paytda bosimning siyraklanishini 
va 
bosim 
o‟zgarishlarini o‟lchash uchun 
qung‟iroqli asboblarning katta nomenklaturasi 
chiqariladi. Ko‟rsatishlarni masofaga uzatish 
elektr hamda pnevmatik tizimlar orqali bajariladi. 
Bosimni o‟lchashning chegarasi 98,1 dan 392,4 
N/m
2
gacha, aniqlik sinfi esa 1,5. Asbobning 
ikkilamchi asbob shkalasi bo‟yicha yo‟l quyiladigan asosiy hatosi ±2%.