1-Mavzu: Axborot va qaror qabul qilish tizimlari Reja

Imitatsion tizim
Jarayonlarni tekshirish nazariyasining va boshqarish maqsad vazifalari berilgan deb xisoblaymiz ya’ni murakkab masalalarda olingan tadqiqot obe’ktni maqsadidan kelib chiqadi. Bu muammoni tadqiqotlarsiz hal qilib bo'lmaydi. Biroq taqiqotlarning faqat o'zi xam barcha ma’lumotlarni taxlil qilishga imkoni yetmaydi. Matematika bilan tadqiqotning maqsadi-«Mashina matematikasi» ning eng muxim masalasidir. Bunday o'zaro munosabatlarni taminlash uchun ko'p marta model bilan mashina tadqiqotini tashkil eta olish talab etiladi. O`rganilayotgan jarayonning kechishini imitatsiyalaydigan maxsus yordamchi dasturlar va ma’lumotlar ba’zalari bilan birlashtirilgan variantli xisoblashlarni tezkor amalga oshirishga imkon beruvchi modellar majmuasiga imitatsiyali tizim deyiladi. Imitatsion tizimlardan foydalanishga 3-avlod EXM larning paydo bo'lishi yanada takomillashgan operatsion sistemaga va pereferiya qurilmalarga keng imkoniyat yaratilib keldi. Bu mashinalar yanada qatiy taxlil metodlarini va everistik usullarini birlashtirishga imkon berdi.
Imkoniyatli strategiyalarning taxlili.
Imitatsion tizimlarni yaratilgandan keyin imkoniyatli strategiyalarni baxolash bosqichi boshlanadi. Buning natijasida modelni ko'rishda qilingan chetlanishlarga natijalarning sezgirligi tekshiriladi. Agar asosiy chetlanishlar notugri bo'lsa, modellashtirish boskichiga qaytish zarur. Ko'p xollarda boshlang'ich variantni sezilarsiz o'zgartirib modelni yaxshilashga erishiladi. Echimni tizimli taxlil etish navbatdagi barcha sonli qiymatlarni birlashtirish va ko'rsatkichlar uchun mos keluvchi tadbirlarni aniqlashdan iborat.
Natijada barcha ko'rsatkichlar yagona funksiyaga keltiriladi buning natijasida yechimning eng kerakli varianti ajratib olinadi.
9-Mavzu: Boshqarish va Ta’minlash tizimlari . Kuzatish tizimlari .
Reja:
1. Boshqarish va Ta’minlash tizimlari
2. Kuzatish tizimlari
Boshqarish tizimining ta'rifi juda oddiy bo'lib chiqadi; chunki ular shunchaki boshqa tizimlarni boshqarish maqsadiga ega bo'lgan mashinalar to'plamidan iborat. Odatda, boshqaruv tizimlari elektr zanjirlaridan iborat bo'lib, ular o'zlarining qaramog'idagi tizimlarni boshqarish uchun dasturlashtirilgan.
Ushbu mashinalar inson mehnatiga nisbatan juda ko'p fazilatlarga ega, asosiysi bu yuqori muvaffaqiyat darajasi; chunki, agar boshqaruv tizimi to'g'ri dasturlashtirilgan bo'lsa, siz har qanday xatoga yo'l qo'ymaysiz. 
Boshqarish tizimi haqida gapirganda; biz uning maqsadi dasturlashtirilgan aniq vazifani bajarish ekanligini aniqlaymiz. Ushbu maqsadga erishish imkoniyatlari uchta o'zgaruvchiga bog'liq bo'ladi; birinchidan, vazifani bajarish qanchalik qiyin, uning boshqarish imkoniyatlari va nihoyat, dasturlash qanday.
Ammo, qanday bo'lishidan qat'i nazar, boshqaruv tizimlariga asosiy maqsadga erishish uchun ikkita vazifani bajarish kerak bo'ladi; bu vazifalar:

• 
  Barqaror va buzilmas bo'ling: boshqaruv tizimlari ularni katta barqarorlik bilan dasturlashni talab qiladi; bu sizning hujjatlaringiz qandaydir xatoga yo'l qo'ygan bo'lsa, uni buzilishiga yoki ta'sirlanishiga yo'l qo'ymaydi. Bu shunday bo'lishi kerak, chunki tizim zaif bo'lsa, xato yuz berganda u sustlashadi va vazifani yarim yo'lda qoldiradi.
  
• 
  Ular samarali bo'lishi kerak: odamni mashina bilan "taqlid qilish" ning asosiy sababi; ular ishni ancha samaraliroq bajarishlari kerakligi. Shuning uchun boshqaruv tizimlari shunday bo'lmasligi kerakki, shunday qilib dasturlashtirilishi kerak yugurish sizning ishingizga to'sqinlik qiladigan ba'zi bir keskin harakatlar; boshqacha qilib aytganda, ular o'zlarining maqsadlariga erishishni osonlashtiradigan harakatlarni tanlay olishlari kerak.
  

Axborot xavfsizligini ta’minlash.Axborot xavfsizligini ta’minlash – bu foydalanuvchining axborotlarini himoyalashga quyilgan me’yor va talablarni bajarishidir. Axborot xavfsizligi esa bu axborot foydalanuvchilariga va ko‘plab axborot tizimlariga zarar keltiruvchi tabiiy yoki sun’iy xarakterga ega tasodifiy va uyushtirilgan ta’sirlardan axborotlarni va axborot kommunikatsiya tizim ob’ektlarining himoyalanganligidir.
Login tushunchasi. Login – shaxsning, o‘zini axborot kommunikatsiya tizimiga tanishtirish jarayonida qo‘llaniladigan belgilar ketma-ketligi bo‘lib, axborot kommunikatsiya tizimidan foydalanish huquqiga ega bo‘lish uchun foydalaniluvchining maxfiy bo‘lmagan qayd yozuvi hisoblanadi.
Parol tushunchasi.Parol – uning egasi haqiqiyligini aniqlash jarayonida tekshiruv axboroti sifatida ishlatiladigan belgilar ketma-ketligi. U kompyuter bilan muloqot boshlashdan oldin, unga klaviatura yoki identifikatsiya kartasi yordamida kiritiladigan harfli, raqamli yoki harfli-raqamli kod shaklidagi mahfiy so‘zdan iborat.
Avtorizatsiya tushunchasi.Avtorizatsiya – foydalanuvchining resursdan foydalanish huquqlari va ruxsatlarini tekshirish jarayoni. Bunda foydalanuvchiga hisoblash tizimida ba’zi ishlarni bajarish uchun muayyan huquqlar beriladi. Avtorizatsiya shaxs harakati doirasini va u foydalanadigan resurslarni belgilaydi.
Axborot mahsulotlari va xizmatlari marketingida kompyuter texnologiyalarini qo’llash – davr talabi. Marketing ma’lumotlarini doimo kuzatish va saqlash tizimida axborotlarni yig’ish boshqa marketing operatsiyalari orasida katta o’rinni egallaydi, chunki u axborotlarning xususiyatlari bo’yicha turli-tuman manbalar bilan bog’liqdir.
Marketing korxonaning ishlab chiqarish va sotish faoliyatini boshqarish tamoyili sifatida tashkil qilinadi. SHuning uchun iste’molchilarning talablarini qanoatlantirish va eng katta foyda olish maqsadlarida bozor ehtiyojlarini har taraflama o’rnatish nuqtai nazaridan muhitning quyidagi qismlari haqidagi bilimlarga suyanadi:
- tovar va xizmatlar bozori;
- tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish;
- ishlab chiqarish va sotish bozori bilan bog’liq tashqi makroiqtisodiy
ko’rsatkichlar.
Axborot avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi(IACS) ko'p darajali ierarxik avtomatlashtirilgan tizimlar bo'lib, ular barcha darajalarda kompleks boshqaruvni avtomatlashtirishni ta'minlaydi va dizayndan mahsulot sotishgacha bo'lgan butun ish tsiklini qamrab oladi. Belgilangan funktsiyalarni avtomatlashtirilgan tarzda bajarish orqali boshqariladigan ob'ektning (tizimning) samarali ishlashini ta'minlash uchun mo'ljallangan. Boshqaruv funktsiyalarini avtomatlashtirish darajasi ishlab chiqarish ehtiyojlari va boshqaruv jarayonini rasmiylashtirish imkoniyatlari bilan belgilanadi. Bunday tizimlarni yaratish juda qiyin, chunki u asosiy maqsad nuqtai nazaridan tizimli yondashuvni talab qiladi, masalan, foyda olish, savdo bozorini zabt etish va hokazo.
IASU turini aniqlaydigan asosiy tasniflash xususiyatlari:
Ob'ektning ishlash sohasi - sanoat, qurilish, transport, qishloq xo'jaligi, nosanoat sohasi va boshqalar;
Boshqariladigan jarayonning turi - texnologik, tashkiliy, iqtisodiy va boshqalar;
Boshqaruv tizimidagi daraja davlat, tarmoq, ishlab chiqarish, ilmiy yoki savdo-ishlab chiqarish birlashmasi, korxona, ishlab chiqarish, sex, uchastka, texnologik birlik yoki jarayondir.
IASUning 6 ta asosiy turi mavjud bo'lib, ularning turi maqsadi, resurslari, foydalanish xususiyati va mavzu sohasi bilan belgilanadi:

So'rovlarni qayta ishlash bo'yicha dialog tizimi (Transaction Processing System) - joriy, qisqa muddatli, taktik xarakterga ega, ko'pincha muntazam va qat'iy tuzilgan va rasmiylashtirilgan protseduralarni amalga oshirish uchun, masalan, schyot-fakturalar, ko'chirmalar, hisoblar, ombor hujjatlari va boshqalarni qayta ishlash.

Axborotni ta'minlash tizimi - taktik yoki strategik xarakterdagi qisqa muddatli (odatda) axborot xabarlarini tayyorlash uchun, masalan, ma'lumotlar bazasi ma'lumotlaridan va tuzilgan, rasmiylashtirilgan protseduralardan foydalangan holda.
Qarorlarni qo'llab-quvvatlash tizimi - menejer qandaydir qaror qabul qilishi kerak bo'lgan haqiqiy rasmiylashtirilgan vaziyatni tahlil qilish (modellash) uchun, ehtimol tizimning potentsial xatti-harakati uchun turli xil variantlarni hisoblash (tizim parametrlarini o'zgartirish orqali); bunday tizimlar avtomatlashtirilgan rejimda taktik yoki strategik xarakterdagi qisqa muddatli va uzoq muddatli boshqaruvda qo'llaniladi.
Qarorlarni baholash va tanlash (tanlash) uchun tizimli tizimlashtirilgan va rasmiylashtirilgan mezonlarga muvofiq, tizimda dasturiy ta'minotga muvofiq avtomatik ravishda ishlab chiqilgan, dasturlashtiriladigan qarorlar qabul qilishning integratsiyalashgan, dasturlashtiriladigan tizimi (Dasturlashtirilgan qarorlar tizimi); taktik (strategik) xarakterdagi qisqa muddatli va uzoq muddatli boshqaruvda qo'llaniladi.
Ekspert tizimlari - tajriba, sezgi yordamida tuzilgan, ko'pincha yomon rasmiylashtirilgan protseduralarga asoslangan axborot konsalting va / yoki qarorlar qabul qilish tizimlari. mutaxassislarning ishini qo'llab-quvvatlash yoki taqlid qilish, intellektual xususiyatlar; tizimlar ham uzoq muddatli, ham qisqa muddatli operativ prognozlash, boshqarishda qo'llaniladi;
Intellektual tizimlar yoki bilimga asoslangan tizimlar (Knowleadge Based System) - bilimlardan juda keng miqyosda foydalanish zarur bo'lgan murakkab tizimlarda qaror qabul qilish vazifalarini qo'llab-quvvatlash tizimlari, ayniqsa yomon rasmiylashtirilgan va noto'g'ri tuzilgan tizimlarda, loyqa tizimlarda va loyqa tizimlarda. qaror qabul qilish mezonlari; Ushbu tizimlar eng samarali hisoblanadi va uzoq muddatli, strategik boshqaruv muammolarini taktik va qisqa muddatli xarakterdagi muammolarga qisqartirish, nazorat qilish qobiliyatini oshirish, ayniqsa ko'p mezonli sharoitlarda qo'llaniladi. Ekspert tizimlaridan farqli o'laroq, bilimga asoslangan tizimlar ko'pincha ekspert va evristik protseduralardan qochishlari va xavfni minimallashtirish uchun kognitiv protseduralarga murojaat qilishlari kerak. Bu erda xodimlarning kasbiy mahoratining ta'siri muhimroqdir, chunki bunday tizimlarni ishlab chiqishda hamkorlik va o'zaro tushunish nafaqat ishlab chiquvchilar uchun, balki foydalanuvchilar, menejerlar va rivojlanish jarayonining o'zi uchun ham zarurdir, qoida tariqasida, iterativ ravishda sodir bo'ladi, takroriy takomillashtirish, protsessual bilimlarni (qanday qilish kerak ) asta-sekin protsessual bo'lmagan, deklarativ (nima qilish kerak) ga aylantirish (o'tish).
IAMS funktsiyalari boshqaruv maqsadlari, ularga erishish uchun ajratilgan resurslar va avtomatlashtirishning kutilayotgan samarasi asosida aniqlanadi. IASU funktsiyalariga quyidagilar kiradi: rejalashtirish va/yoki prognozlash; hisob, nazorat, tahlil; muvofiqlashtirish va/yoki tartibga solish. Kerakli elementlar to'plami ma'lum bir IAMS turiga qarab tanlanadi.
Har qanday tashkilotning boshqaruv tuzilmasi an'anaviy ravishda uchta boshqaruv darajasiga bo'linadi: operativ, funktsional va strategik, ular hal qilinayotgan vazifalarning murakkabligi bilan belgilanadi. Vazifa qanchalik qiyin bo'lsa, shunchalik ko'p yuqori daraja uni hal qilish uchun boshqaruv talab qilinadi. Shu bilan birga, zudlik bilan (tezkor) echimlarni talab qiladigan juda ko'p sonli sodda vazifalar mavjudligini tushunish kerak, ya'ni ular uchun boshqaruv darajasi boshqacha - qarorlar zudlik bilan qabul qilinadigan pastki darajaga muhtoj. Boshqarishda, shuningdek, qabul qilingan qarorlarni amalga oshirish dinamikasini hisobga olish kerak, bu bizga nazoratni vaqt omili nuqtai nazaridan ko'rib chiqishga imkon beradi.