1-Mavzu: Axborot va qaror qabul qilish tizimlari Reja

6-Mavzu: Ixtisoslashgan tizimlar . Rivojlantirish tizimlari .
Reja:
1. Ixtisoslashgan tizimlar .
2. Rivojlantirish tizimlari .
Internetdagi “Xalqaro axborot tarmog’i”( WWW )– biror bir tuzulishga keltirilmagan matnli (Shu jumladan, grafikli, audio va video ) axborotlardan tashkil topgan, millionlab hujjatlar kiradi. Kerakli axborotlarni topish uchun yuzlab Web – sahifalarni ko’rib chiqishga to’g’ri keladi. Bunda qanchadan qancha kuch va asablar sarflanadi.
Asrimizning 90 – yillaridan boshlab, Interent ning ma’lumot beruvchi xiz matlari rivojlana boshlandi. Bu xizmatlar foydalanuvchiga kerakli bo’lgan axborotni topishga yordam berardi. Bu xizmatlarni ikkiga bo’lish mumkin: universal va ixtisoslashgan.
Universal xizmatlarda hujjatlarni qidirishninig odatdagi printsipi qo’llaniladi. “ Asosiy ” so’zlar yordamida qidirishning maьnosi shundan iboratki, hujjatlarni “Asosiy ” so’zi deb, berilgan hujjatlarning mazmunini aks ettiruvchi so’zga yoki so’z birikmasiga aytiladi. Masalan, dasturlash xarakteridagi adabiyotlarga xos “ Asosiy 98 ”so’zlar bu “shartli o’tish”, “ Makro buyruq ”, “ Uzilishlarni qayta ishlash ” va hokazo.
Universal qidiruv xizmati – bu quyidagi vazifalarni bajaruvchi, qudratli dasturlar va dasturlar yig’indisidan iborat:
1. Maxsus dastur mavjud bo’lib, u WWWni tinimsiz ko’rib chiqadi va ular orasida so’zlarni tanlab olib, indekslarning ma’lumotlar bazasini tuzib chiqadi.
Bu bazaga hujjatlarning “ Asosiy ”so’zlari va adreslari kiritiladi. ( Eslatib o’tishimiz kerakki, indeks – bu “ Asosiy ” so’zlar bo’yicha tartibga solingan ko’rsatkichlar to’plami ). Web – server foydalanuvchi tomonidan qidiruv uchun buyruq oladi, uni qayta ishlaydi va maxsus dastur – qidiruv mashinasiga uzatadi.
2. Qidiruv mashinasi indekslarning ma’lumotlar bazasini ko’rib chiqadi va buyruq shartlariga mos keluvchi sahifalar ro’yxatini tuzadi va Web ser - verga qaytarib beradi.
3. Web – server natijalarni foydalanuvchi uchun qulay bo’lgan shaklga keltirib, mijoz mashinaga uzatadi.
Mashhur va qudratli qidiruv tizimlari orasida: Alta Vista ( WWW. Alta- vista.com ), Infoseek ( WWW. inforseek.com ), Lycos (WWW.lycos.com) va boshqalarni ko’rishimiz mumkin.
Agar siz qidiruv olib bormoqchi bo’lsangiz ma’lum qidiruv serverini adresini kiritib (www.google.uz, www.rambler.ru, www.altavista.ru, www.yandex.ru), qidiruv maydoniga asosiy suz matnini kiriting va Nayti buyrug’’ini ko’rsating.
Qidiruvda qo’yidagi kelishuvlar ishlab chiqilgan.
1. Agar buyurtma so’zi bitta bo’lsa, u holda shu so’z bor bo’lgan sahifalar tanlab olinadi. Agar so’z bir nechta bo’lsa, so’zlar orasida probel ko’rsatilib yoziladi. M: Amaliy mexanika hakida axborotlarni ko’rmoqchisiz. U holda yo «amaliy» yo «mexanika» yoki ikkala so’z bor bo’lgan sahifalar tanlab olinadi.
2. Agar buyurtma so’zi bir necha so’zdan tashkil topgan bo’lsa, u holda so’zlar qo’shtirnoq ichida yoziladi. Bu so’zlar bir butun so’z sifatida qabul qilinib va shu so’z birikmasi mavjud bo’lgan hujjatlar ro’yxatini ko’rsatadi. M: “Amaliy mexanika ”.
3. “+” belgisi. Agar so’zlar orasiga + belgisi ko’rsatilib, qidiruv berilsa, u holda shu so’zlar mavjud bo’lgan hujjatlar ro’yxati ko’rsatiladi. Bu so’zlar hujjatning turli burchaklarida joylashgan bo’lishi mumkin. M: Amaliy + mexanika
Ixtisoslashtirilgan xizmatlar – u yoki bu mavzu bo’yicha server adreslari tug’risidagi ma’lumotlarni o’zida mujassamlashtirgan mavzuli kataloglar hisoblanadi.
Universal bazalardan farqli ravishda mavzuli kataloglar mutaxassislar tomonidan tuziladi va u foydalanuvchini ishonchli axborot bilan ta’minlaydi. Undan tashqari, Internet saytlari shaxsiy qidiruv mexanizmiga ega. Birinchidan bu kontekst qidiruv mexanizmi, hamda familiyalar bo’yicha ixtisoslashtirilgan qidiruv. ( Shu jumladan: tovarlar bo’yicha, firmalar bo’yicha va hokazo) .
Axborot texnologiyalarini rivojlantirishning olti ustivor yo’nalishi
quyidagilardan iborat:
1. Davlat statistika tizimi, kredit-moliya va bank tizimlari.
2. Elektron ma’lumotlar bazasi.
3. Fan-texnika axborot (FTA) tarmog’i.
4. Ta’lim, kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash, ijtimoiy muxofaza va
sog’liqni saqlash sohalari axborot tizimlari.
5. Ma’lumotlarni uzatish va aloqa tizimlari.
6. Favqulotda holatlarning oldini olish va xabar berishning axborot
tizimlarini yaratish.
Matlab tizimining dastur ta'minoti tarkibiga "tirik" kitob (MS Word tahrirlovchisi muxitidan) yaratish uchun yangi vosita qushilgan. Amaliy dasturlar paketi Notebook shunday vositadir. Amaliy dasturlar paketi Notebook muxitida yaratilgan hujjat M—kitob deb ataladi. M—kitobda matnlar, Matlab tizimi buyruqlari va ularning bajarilih natijalari joylashgan. M—kitobni yaratish yoki tahrirlashda Word tahrirlovchisi M—book maxsus shablonidan foydalanadi. Bu shablon Word tahrirlovchisi xujjatidan Matlab tizimiga kirish va uni formatlashni boshqarish imkonini beradi. Amaliy dasturlar paketi Notebook bilan ishlash uchun Word tahrirlovchisini yuklah kerak va yangi M—kitob ochish yoki mavjud M—kitobni tahrirlash kerak. Word tahrirlovchisi xujjatini M—kitobga aylantirish mumkin. M —kitobga matn kiritish Word tahrirlovchisida matn kiritishdan fark kilmaydi. Matlab tizimi buyruqlari va operatorlarini yozish uchun maxsus kataklardan foydalaniladi. Bu buyruq va operatorlarni matn ichida ham joylashtirish mumkin. M—kitob bilan ishlashda amaliy dasturlar paketi Notebookning Quyidagi buyruqlaridan foydalanish mumkin:

• 
  Define Input Cell (kiritish yacheykasini yaratish)
  
• 
  Define Autolnit Cell (avtostart yacheykasini yaratish)
  
• 
  Define Calc Zone (hisoblash zonasini yaratish)
  
• 
  Undefine Cells (yacheykani matnga akslantirish)
  
• 
  Purge Output Cells (chiqarish yacheykasini uchirish)
  
• 
  Group Cells (ko’p satrli kiritish yacheykasini yaratish)
  
• 
  Ungroup Cells (yacheykalar guruxini kiritish yacheykasiga akslantirish)
  
• 
  HideFShow Cell Markers (yacheyka markerlarini yashirishG`ko’rsatish)
  
• 
  Toggle Graph Output for Cell (grafika chiqarishni ta’qiqlash G`ruxsat berish)
  
• 
  Evaluate Cell (yacheykani hisoblash)
  
• 
  Evaluate Calc Zone (zonani hisoblash)
  
• 
  Evaluate M —book (M —kitobni hisoblash)
  
• 
  Evaluate Loop (kiritish yacheykasini takrorlashda hisoblash)
  
• 
  Bring MATLAB to Front (Matlab buyruqlar darchasini 1—bo’lib kurinadigan xolga keltirish)
  

Tizimlarni ishlab chiqish hayot tsikli bir qator aniq belgilangan va aniq ish bosqichlaridan iborat bo'lib, ular tizim muhandislari va tizim ishlab chiquvchilari tomonidan rejalashtirish, loyihalash, qurish, sinovdan o'tkazish va etkazib berish uchun ishlatiladi. axborot tizimlari. Yig'ish liniyasida ishlab chiqarilgan har qanday narsa singari, SDLC ham har bir aniq belgilangan bosqichda harakatlanadigan tizimlarni rejalashtirilgan vaqt oralig'ida va xarajatlar smetasida etkazib berish orqali mijozlar talablariga asoslanib, mijozlar talablarini qondiradigan yoki oshiradigan yuqori sifatli tizimlarni ishlab chiqarishni maqsad qilib qo'ygan.^[3]Kompyuter tizimlari murakkab va ko'pincha (ayniqsa, so'nggi paytlarda ko'tarilish bilan) xizmatga yo'naltirilgan arxitektura ) turli xil dasturiy ta'minot ishlab chiqaruvchilari tomonidan etkazib berilishi mumkin bo'lgan ko'plab an'anaviy tizimlarni bog'lash. Ushbu murakkablik darajasini boshqarish uchun bir qator SDLC modellari yoki metodikalari yaratilgan sharshara, spiral, Tezkor dasturiy ta'minotni ishlab chiqish, tez prototiplash, ortib boruvchi va sinxronlashtirish va barqarorlashtirish.^[4]