1 mavzu: botanika faning rivojlanish tarixi botanika fanining rivojlanish tarixi jamiyatning

7.MAVZU: GULLI O`SIMLIKLAR ILDIZLARINING BIRLAMCHI VA IKKILAMCHI ANATOMIC TUZILISHI

Гул ёпиқ уруғли ёки

гулли ўсимликларнинг репродуктив (лот. ре — янгидан+-
продукдио — ҳосил қилиш) органи ҳисобланади. Гулли ёки
ёпиқ уруғли ўсимликлар мезозой эрасининг бўр даврининг ўрталарида, Осиё қитьасининг жанубий шаркдй қисмида жойлашган Ангара ерида пайдо бўлган ва жуда тезлик билан Ер юзининг ҳамма қигьаларида тарқалган. Бу
нинабаргли (очиқ уруғли) ўсимликларни борган сари ер
юзидан сиқиб чиқариб, ҳукмрон бўлиб олган.
Ёпиқ уруғли ўсимликлар бошқа ўсимликларда мураккаб тузилган генератив (лот. г е н е р а р е — ҳосил бўлиш,
яратилиш) органлари билан фарқ қилади. Ёпиқ уруғли
ўсимликлар мевали барглари (мегоспорофиллари)нинг
четлари бир-бири билан қўшилиб, бир ёки бир неча тугунча ҳосил қилади. Шу тугунча ичида битта ёки бир
нечта уруғкуртаклар (мегоспорангийлар) бўлади. Тугунча
уруғкуртакни қуришидан ва ҳар хил омиллар таъсиридан
сакдаб қолиш учун хизмат қилади.
Уруғланишдан кейин шаклланган — ўзгарган уруғчи
ва тугунчадан мева, уруғкуртакдан эса уруғ ҳосил бўлади.
Бундай орган фақат ёпиқ уруғли ўсимликларга хосдир.
Ёпиқ уруғли ўсимликларнинг хусусиятли белгиларидан яна бири шундан иборатки, уруғкуртаклар гул тугуни
ичида бўлганлиги сабабли, уларга очиқ уруғлилардагига Gulli oʻsimliklar (Magnoliophyta yoki Angiospermae), yopiq urugʻli oʻsimliklar, yopiq urugʻlilar — gul chiqaradigan yuksak oʻsimliklar guruxi. Urugchi organining mavjudligi va qoʻsh urugʻlanish G.oʻ.ga xos xususiyatdir. G.oʻ.ning urugʻ kurtagi bir yoki bir nechta boʻrtgan meva barglaridan iborat berk tuguncha boʻshligʻida boʻladi. Urugʻlari meva ichida joylashgan (yopiq urugʻlilar degan nom shundan kelib chiqqan). Bunday oʻsimliklar ikki sinf (bir pallali oʻsimliklar va ikki pallali oʻsimliklar)ga boʻlinadi. Oʻz navbatida bular ham kenja sinflar, tartib, oilalar, turkumlar va ularning barcha oraliq kategoriyalari bilan turlarga boʻlinadi. G. u.da 400 oila, 12 mingdan ortiq turkum va 250 mingga yaqin tur mavjud. Yer yuzidagi yuksak oʻsimliklarning yarmidan koʻprogʻini yopiq urugʻli oʻsimlik turlari tashkil etadi. Odamlar uchun keraqli oʻsimliklar, jumladan oziq-ovqat oʻsimliklari (bugʻdoy, javdar, sholi, kartoshka, dukkaqlilar va b.), tolali oʻsimliklar (gʻoʻza, zigʻir, kanop va hokazo), efir moyli va dorivor oʻsimliklar, mevalilar va kauchukli oʻsimliklarning koʻpchiligi G.oʻ.ga kiradi.