1 Мавзу: Экспериментал психологиянинг предмети

? 
? 

---

4
V.Vundtning fikricha nutq, tafakkur, iroda kabi yuksak psixik jarayonlarni 
eksperiment orqali o`rganish mumkin emas. Bu jarayonlarni o`rganishda madaniy-
tarixiy metodlardan foydalanish maqsadga muvofikdir. 
Agar dastlabki davrlarda eksperimental psixologiyaning ob`ekti normal etuk 
insonlar bo`lgan bo`lsa, keyinchalik bolalar, ruhiy kasal kishilar va hayvonlar ustida 
tajribalar olib borildi (K.Lloyd-Morgan, e.Torndayk). eksperimental psixologik 
tadqiqotlar psixik jarayonlarning umumiy qonuniyatlarini o`rganish bilan cheklanib 
qolmay, balki sezgirlik, xotira, reaktsiya tezligi kabi individual xususiyatlarni ham 
qamrab ola boshladi. (F.Gal’ton, D.Kettel). Ayni paytda eksperimental psixologiya 
zamirida yangi yo`nalish differentsial psixologiya vujudga kela boshladi. 
eksperimental psixologiya tomonidan qo`lga kiritilgan yutuqlar nazariy ahamiyatga 
ega bo`libgina qolmay, balki maktabgacha tarbiya pedagogikasidan tortib 
kosmonavtikagacha bo`lgan inson faoliyatining barcha sohalarida qo`llanila 
boshlandi. eksperimental psixologiya texnikaviy, ijtimoiy va biologiya fanlar bilan 
o`zaro bog`liq holda rivojlanmoqda.
Hayvonlar ustida psixologik tajribalar olib borish mumkinmi? Agar 
mumkin bo`lsa, qanday maqsadlarda tashkil qilinadi? 
Psixologik tadqiqotlarni tashkil etishga qo`yiladigan talablar: 
1. Tadqiqotni rejalashtirish metod va metodikalarni tanlash va ularni moslashtirishni 
o`z ichiga oladi. Psixologik tadqiqot uchun ajratib olingan jarayonga ta`sir etuvchi 
barcha ichki va tashqi omillar e`tiborga olinishi kerak. Rejalashtirish-bu 
tadqiqotning mantiqiy va xronologik loyihasini tuzish, tekshiriluvchilar soni va 
kontingentini aniqlash, tekshirishlar sonini belgilash, matematik statistik tahlil 
rejasini ishlab chiqishdan iboratdir. 
2. Tadqiqot o`tkaziladigan joy tashqi ta`sirlardan holi bo`lishi (xech bo`lmaganda 
ular hisobga olinishi kerak). Sanitariya-gigiena va injener-texnik talablarga javob 
berishi zarur.
3. Tadqiqotning texnikaviy ta`minoti hal etilishi, lozim bo`lgan vazifalarning 
talablariga mos bo`lishi kerak. 
4. Tekshiruvchilarni tanlashda ularning sifat jihatdan bir xil bo`lishiga e`tibor berish 
lozim. 
5. Tadqiqotchi ishni rejalashtirishdan tortib xulosa va tavsiyalar ishlab chiqqunga 
kadar tadqiqotning borishiga, shubhasiz, ta`sir etib turadi. 
6. Tekshiriluvchi uchun ko`rsatma rejalashtirish bosqichida tayyorlanib, u qiska, 
lo`nda va tushunarli bo`lishi kerak.
7. Tadqiqot bayonnomasi to`liq va maqsadga muvofiq holda to`ldirilib borilishi 
zarur. 
8. Olingan ma`lumotlar miqdoriy va sifat jihatdan tahlil qilinishi lozim.
Psixologik tadqiqotlarni tashkil etishning asosiy tamoyillaridan biri natijalarni 
sifat jihatdan tahlil etilishidir. Bunda tekshiriluvchi tomonidan vazifani necha marta 
bajarganligi emas, qanday amalga oshirganligi e`tiborga olinadi.
Psixologik tadqiqotlarni to`g`ri tashkil etish uchun psixolog qanday bilim, 
ko`nikma va malakalarga ega bo`lishi kerak? Amaliy psixolog qanday 
tadqiqotlarni tashkil etishi mumkin?