1 Мавзу: Экспериментал психологиянинг предмети


Download 0.82 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/35
Sana04.08.2023
Hajmi0.82 Mb.
#1665114
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35





9
Tajribaning tashqi sharoiti-yoritilganlik, jimjitlik, harorat, ventilyatsiya va 
boshqalar ham ishning borishiga ma`lum tarzda ta`sir etishi mumkin. SHu bilan birga 
tajriba davomida ta`sir etishi mumkin bo`lgan tasodifiy “qo`zg`atuvchilar” ta`siridan 
ham tekshiriluvchini muhofaza qilish zarur. Masalan, qo`shimcha ovoz paydo 
bo`lishi, begona kishining kirib kelishi tasodifan biror narsaning tushib ketishi va 
boshqalar. Tadqiqotchi va yordamchilarning bo`lishi ham tekshiriluvchining 
ruhiyatiga ta`sir etishi mumkin. 
Tajribaning ichki sharoiti tekshiriluvchiga bog`liq bo`lgan vaqtinchalik holatlar 
hisoblanadi. Ichki sharoitga dastavval tekshiriluvchining ustanovkasi ya`ni 
tadqiqotga psixologik tayyorgarligi kiradi. Tekshiriluvchi tajriba davomida 
tadqiqotchining savollariga javob berishga, qo`zg`atuvchi ta`sirini kabul qilishga 
oldindan tayyor turishi kerak. Bunday tayyorgarlikning vujudga kelishi eng avvalo 
unga beriladigan ko`rsatmalarga (instruktsiya)ga bog`liqdir. SHuning uchun ham 
ko`rsatma aniq, lo`nda va tushunarli qilib berilishi va barcha qatnashchilarga bir xilda 
izohlanishi kerak bo`ladi. 
Tadqiqot jarayonida tekshiriluvchi tomonidan butun imkoniyatlarini maksimal 
holatda safarbar etishi talab qilinadi. Masalan, diqqatning hajmini, harakatlarning 
maksimal tezligi va aniqligini o`rganishda bu alohida ahamiyat kasb etadi. 
Tekshiriluvchining butun imkoniyatini ishga solishi undagi motivlarning kuchi bilan 
bog`liqdir. 
Tajribaning ichki sharoitlaridan biri unga bog`liq bo`lgan qiziqishdir. Agar 
tekshiriluvchi berilgan topshiriqlarni qiziqish bilan bajarsa, natijalar avvaldan 
kutilgandek bo`ladi. 
Tekshiriluvchining kayfiyati va umumiy fiziologik holati ham tajribaning 
borishiga ta`sir etuvchi ichki sharoitlardan biridir. Butun tadqiqot davomida 
tekshiriluvchining kayfiyati yaxshi bo`lishi, fiziologik holatlarda o`zgarishlar 
bo`lmasligi tadqiqotchi tomonidan nazorat qilib borilishi kerak. YUqorida ta`kidlab 
o`tilgan ichki va tashqi shart-sharoitlarning ta`minlanishi psixologik tajriba 
samaradorligini kafolatlaydi. 
Juda ko`p psixologik tajribalarda turli apparatura va priborlardan foydalaniladi. 
Ba`zi tajribalarda moslashtirilgan apparaturalardan foydalanilsa, ayrimlari maxsus 
jihozlangan xonalarda olib boriladi. Bajaradigan vazifasiga ko`ra bunday 
apparaturalarni:
a) 
tekshiriluvchiga 
ta`sir qilishi kerak bo`lgan, 
qo`zg`atuvchi 
berishga 
moslashtirilgan;
b) tekshiriluvchining javoblarini yozib olishga moslashtirilgan turlarga ajratish 
mumkin. Masalan, taxistoskop-kichik bir vaqt oraligida tekshiriluvchiga turli 
qo`zg`atuvchilarni ko`rsatishga, esteziometr bir vaqtning o`zida terining ikki 
nuqtasiga ta`sir etuvchi taktil qo`zg`atuvchi berishga, xronoskop-vaqtni aniq yozib 
olishga moslashgan. Psixologik tajribalarda foydalaniladigan apparatlarning afzallik 
tomonlarini quyidagicha baholash mumkin: 
1. Etarli darajadagi aniqlik va ishonchlilik. 
2. Etarli darajadagi mustahkam tuzilmaga ega bo`lish, turli nosozliklarning 
bo`lmasligi. 


10
3. Mexanizmning ishlash jarayonida tekshiriluvchiga ta`sir etishi mumkin 
bo`lgan holatlarning yo`qligi; 
4. Tadqiq etilayotgan hodisani avtomatik tarzda qayd etib borish imkoniyatining 
qulay va osonligi. 
Ayrim psixologik tadqiqotlarni maxsus apparaturalarsiz olib borish mumkin 
emas. Masalan, sezgi, idrok, hissiyotning ifodalanishi va boshqalar. Ba`zi tajribalar 
uchun esa apparaturalarning bo`lishi shart emas yoki ular ikkinchi darajali 
ahamiyatga ega. Masalan. eksperementator savollariga og`zaki javob berish kerak 
bo`lsa, apparaturaga zarurat sezilmaydi. 
Har qanday psixologik tadqiqot echilishi lozim bo`lgan muammoni 
shakllantirishdan boshlanadi. Muammoning to`g`ri shakllantirish uchun shu fan bilan 
yoki uning shu muammoga taalluqli bo`lgan bo`limi bilan yaxshi tanish bo`lishi 
kerak. 
Tajribada foydalaniladigan apparaturalarning tekshiriluvchi ruhiyatiga 
ta`siri qanjay bo`ladi? 
Tadqiqot farazi- o`z oldiga kuygan savollarga taxminiy javobdir. Tajriba o`tkazish 
orqali qo`yilgan farazni tasdiqlash yoki inkor qilish mumkin. 

Download 0.82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   35




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling