1-mavzu: falsafa fani predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli

XIX asr oxiridan XX asrning 20-yillarigacha bo ‘Igan davr — milliy ozodlik 
kurashi avj olishi va keng yoyilish davridir. Bu davrning eng yorqin siymolari Sayyid Ahmadxon, 
Muhammad Iqbol, O.Tair, al-Afg’oniy, Muhammad Abdu, Ismoilbey G’aspirali, Domla 
Ikromcha, Behbudiy, Mirzo Siroj Buxoriy, Munawar Qori, Fitrat, Ziyo Go’kalp, Muso Jug’ulloh 
Qozoniy va boshqalar edilar. 
2. 
XX asrning 20-yillaridan to 40-50-yillar. Bu davrda milliy ozodlik kuchlari milliy 
mustaqillikni qodga kiritish, milliy davlatchilik qurish, zamonaviy taraqqiyot yo’liga o’tish 
vazifalarini amalda hal qilish pallasiga kirgan edilar. Bu davrning eng yorqin siymolari — 
mutafakkirlari Mustafo Kamol Ota Turk, Ziyo Go’kalp, Alixon To’ra Sog’uniy, Mustafo 
Cho’qayev, Usmon Xo’ja, Xoja Pahlavonniyoz, Alixon Bukeyxonov, Mirsayyid Sultongaliyev, 
Z.V.To’g’on, Bekir Chodponzoda, Omonulla Hon, Fayzulla Xo’jayev, Turor Risqulov, Rashid 
Rido, Toqiy Eroniy, Mahmudbek Torziy, A.K.Ozod va boshqalar edilar. 
3. 
XX asrning 60— 70-yillaridan to 90-yillarigacha bo ‘Igan davrda arab-musulmon 
Sharqi, sho’rolar mintaqasini istisno qilganda, qiyinchilik bilan bo’lsa-da, hozirgi zamon 
taraqqiyoti uchun iqtisodiy-texnik, siyosiy-huquqiy, ilmiy-ma’naviy va texnologik zaminni yarata 
boshladilar. Bu davrning eng yorqin mutafakkirlari, siyosiy rahnamolari: Jamol Abdul Nosir, 
Masodiq, Sukarno, Anvar Sadat, Muhammad va Sayyid Qutb,Turgut O’zol va boshqalar edilar. 
4. 
XX asrning 90-yillaridan keyingi davrda arab-musulmon dunyosi, turkiy olam, 
nisbatan rivojlangan davlatlar va mintaqalar — Turkiya, Pokiston, Saudiya Arabistoni, Quvayt, 
Janubi Sharqiy Osiyo mintaqasi mamlakatlari jadal taraqqiyot yodiga kira boshlagan bo’lsalar, 
sho’rolar istibdodi ostida qolgan mintaqalar davlatlari — Ozarbayjon, O’zbekiston, Qozog’iston, 
Qirg’iziston, Turkmaniston, Tojikiston — milliy mustaqillikni qolga kiritish, mustahkamlash, 
milliy davlatchilikni vujudga keltirish, zamonaviy taraqqiyot yoliga chiqib olish va huquqiy, 
demokratik jamiyat qurish, jahon sivilizatsiyasiga tabiiy-tadrijiy kirib borishdan iborat „Milliy 
uyg’onish“ jarayonlarini boshidan kechirmoqdalar. 
Bu davrda arab-musulmon Sharq falsafasi Indoneziya, Malayziya, Singapur, Filippin kabi 
mamlakatlarda yuksak texnologik taraqqiyot sur’ati va sifatiga mos keluvchi G’arbga xos aqliy 
bilish usullari, texnologik tafakkurga zo’r berish va Sharqqa xos tadrijiy taraqqiyot va e’tiqodiy 
bag’rikenglikni o’zida jo qilayotgan (sintez) zamonaviy falsafa qaror topa boshladi. 
Ayni paytda Misr, Suriya, Iroq, Liviya, Yaman, Falastin, Jazoir, Livan, Sudan, Efiopiya, 
Eron, 
Afg’oniston kabi musulmon mamlakatlarida 60-80-yillardagi „Islom sotsializmi“ 
vasvasalaridan so’ng, asl arab-musulmon falsafasi o’zaniga qaytish roy bermoqda. 
Sobiq sho’rolar hududidagi yangi „Milliy Uyg’onish“ falsafasi g’oya, maqsad, qadriyat 
nishonalari Milliy Respublikalar Prezidentlari I.A.Karimov, M.Shaymiyev, B.N.Nazarboyev,
A.Akayev va boshqa siyosiy arboblar tomonidan ilgari surildi. Mustaqillikning nazariy va amaliy 
muammolari boyicha Islom Karimov oldinga surgan g’oyalar ijtimoiy-falsafiy taraqqiyotga 
qo’shilgan muhim hissadir. Bunda ham asosiy qadriyat sifatida Sharq falsafasi an’analari e’tiqodiy 
bag’rikenglik va zamonaviy taraqqiyot prinsiplari bilan uyg’un bo’lishi zarurligi haqidagi asosiy 
g’oyalar ilgari surilmoqda. 
XX asr Sharq falsafasi sobiq mustamlaka mamlakatlarda roy bergan va berayotgan milliy 
uyg’onish, milliy tiklanish jarayonining nazariy asosiga aylandi. 

---

Sharqda о‘z tafakkur uslubida bilimlarni ifodalash va о‘zlashtirishning о‘z mexanizmlari va 
shakllari, bilim va haqiqatga eltuvchi yо‘lni yorituvchi о‘z mо‘ljallari mavjud. Sharq ta’limotlari 
va tafakkur uslubini Sharq amaliyoti va tajribasidan olingan Sharqqa xos usullar va metodlar 
yordamida tushunish va ichdan anglab yetish mumkin.