1-Mavzu: Falsafaning fan va dunyoqarashga doir mohiyati Reja

Diniy e’tiqodlarning tarixiy shakllari. Insoniyat tarixiga ko‗p sonli turli-tuman 
dinlar ma‘lum. Xususan, madaniyat va bilimlar darajasi juda past bo‗lgan inson 
o‗ziga qudratli, yot va sirli bo‗lib tuyulgan tabiatning favqulodda kuchlariga 
qarshilik ko‗rsata olmagan ibtidoiy jamoa davrida dinning ancha sodda shakllari: 
fetishizm, animizm, totemizm, magiya va boshqalar yuzaga kelgan.
Fetishizm u yoki bu predmetni mo‗jizakor xislatlarga, odamlar hayotiga ta‘sir 
ko‗rsatish qobiliyatiga ega deb hisoblaydi. Bunday predmet ilohiylashtiriladi, 
sig‗inish va topinish ob‘ektiga aylanadi.
Animizm (lot. anima – jon) – nafaqat odamlar, balki hayvonlar, predmetlar va 
borliq hodisalarini ham go‗yo ruh, jon boshqarib turishiga ishonishdir. Animizm 
nuqtai nazaridan butun dunyo ruhli va jonli. 
Totemizm negizini muayyan odamlar guruhining totem, ya‘ni sig‗inish ob‘ekti 
sanalgan ajdod deb e‘lon qilinadigan u yoki bu hayvon, o‗simlik, predmet bilan 
umumiy kelib chiqishiga bo‗lgan ishonch tashkil etadi, zero totem mazkur jamoa 
yoki urug‗ning qudratli homiysi, himoyachisi hisoblanadi, uni oziq-ovqat va shu 
kabilar bilan ta‘minlaydi. (Hindistonda Xonumon maymuni, sigir, Avstriyada 
kenguru, turli qabilalarda u yoki bu ilohiy predmet ) 
Magiya (yunon. mageia – sehrgarlik) ham ibtidoiy din shakllaridan biri bo‗lib, 
uning zamirida tabiiy kuchlar yordamisiz sirli tarzda, rasm-rusumlar, o‗ziga xos 
amallar majmui bilan narsalar, odamlar, hayvonlar va hatto g‗ayritabiiy kuchlar – 
ruhlar, insu jinslar va shu kabilarga ta‘sir ko‗rsatish mumkinligiga bo‗lgan ishonch 
yotadi.
Dinning ushbu qadimgi shakllari keyingi diniy e‘tiqodlar negizini tashkil etdi va 
politezm (ko‗pxudolik)da ham, monoteizm (yakkaxudolik)da ham u yoki bu 
darajada o‗z aksini topdi. Ular hozirda ham qisman mustaqil holda mavjuddir.
Taxminan 10 ming yil muqaddam, inson chorvachilik va ziroatchilik bilan 
shug‗ullanib, o‗troq hayot kechirishga o‗tgach, neoletik inqilob yuz berdi. Jamiyat 
rivojlanishining ayni shu bosqichida politeizm yuzaga keldi, chunki mehnatning 
ijtimoiy taqsimoti, hukmronlikka bo‗ysunish dunyoviy munosabatlari ruhlar va 
sanamlarga bo‗lgan ishonchga emas, balki odamlar muayyan nom bergan 
xudolarga bo‗lgan e‘tiqodga ko‗proq mos kela boshladi.

---

Keyingi davrlarda davlatchilikning vujudga kelishi va rivojlanishi, qadimgi buyuk 
madaniyatlarning paydo bo‗lishi, quldorlik munosabatlarining shakllanishi, 
monarxiyalar tashkil topishi va shundan kelib chiqadigan yakkaboshchilikning 
yuzaga kelishi natijasida diniy dunyoqarashda ham bir xudoga sig‗inish 
tendensiyasi paydo bo‗ldi. Odamlar ko‗p sonli xudolar orasida kuch-qudratda 
yagona bir xudoni farqlab, shu tariqa dunyoviy podsho hukm suruvchi real hayot 
haqidagi o‗z tasavvurlarini yagona va qudratli xudo yashaydigan narigi dunyo 
bilan go‗yoki muvofiq holatga keltirdilar. Shu tariqa monoteistik dinlar (yunon.