1-mavzu. Gidravlika fanining tarixi va rivojlanishi

 
1.3 Gidravlikaning hozirgi zamon mashinasozligida va qishloq xo`jaligida 
tutgan o`rni va qo`llanishi. 
Tog`-kon sanoatida gidroyuritmalar 
1933-1937 
yillarda 
foydalanila 
boshlandi. Navoiy va Olmalik tog`-kon metallurgiya kombinati qurilishi bilanoq 
mamlakatimizda ularga gidromashinalar va gidrouzatmalar qo`llanishi juda tez 
taraqqiy qila boshladi. 
Hozirgi kunda bu qurilmalardan paxta terish mashinalari, traktorlar, 
buldozirlar, turli avtomobillar va boshqa mexanizmlarda keng qo`llanilmokda. 
Gidravlika va gidromashinalar taraqqiyotining istiqbollari yuqorida aytilgan 
miqyosda quyidagilarni o`z ichiga oladi. Yanada quvvatliroq va foydali ish 
koefftsiyenti yuqoriroq nasoslar, turbinalar va gidrouzatmalar yaratish va ularni 
amalda joriy etish; 
-gidromashinalarni va gidrotexnik inshootlarni loyihalashda hozirgi zamonaviy
hisoblash usullarini qo`llash va EHM larda ko`proq foydalanish. Mashinala rni 
avtomatik boshqarish sistemalari asosida boshqarishga o`tish. 
-gidrouzatmalardan qo`llaniladigan ish suyuqliklarining arzonroq va sifatliroq 
turlarini yaratish, ish suyuqliklarining tirqishlaridan sizib ketishini kamaytirish 
yo`llarini topish. 
-ba'zi sharoitlarda mashinalarning moylash sistemalarini takomillashtirish va uni 
asosiy qurilmalardan ajratish; 
-gidromuftalarda issiqlikdan himoya vositalarini takomillashtirish va yangi 
konstruktsiyalarni yaratish; 

---

-pnevmouzatmalarda siqilgan havo tayyorlab beruvchi qismlarni va 
pnevmosistemalardagi tirqishlarni berkituvchi bo`limlarini yaxshilash va hokazo. 
-Hozirgi zamon qishloq xo`jaligini sug`orishda tomchili va tuproqosti sug`orish 
sistemalarni bizning sharoitga mos keluvchi sxemalarini yaratish. 
1.4. Suyuqliklar to`g`risida asosiy tushunchalar. 
Juda kichik kuchlar ta'sirida o`z shaklini o`zgartiruvchi fizik jismlar 
suyuqliklar deb ataladi. Suyuqliklar qattiq jismlardan o`z zarrachalarining juda 
harakatchanligi bilan farq qiladi va oquvchanlik xususiyatiga ega bo`ladi. 
Suyuqliklar ikki guruhga bo`linadi: tomchilanuvchi va gazsimon suyuqliklar. 
Suyuqlik deganda tomsilanuvchi suyuqlik tushuniladi. Ularga suv, spirt, neft, 
simob, turli moylar va boshqalar kiradi. Tomchilanuvchi suyuqliklar bir qancha 
xususiyatlarga ega: 
1) hajmi bosim ta'sirida juda kam o`zgaradi. 
2) harorat o`zgarishi bilan hajmi o`zgaradi. 
3) cho`zuvchi kuchlarga deyarli qarshilik ko`rsatmaydi. 
4) sirtida molekulalararo qovushqoqlik kuchi yuzaga keladi va u sirt taranglik 
kuchini vujudga keltiradi. 
Gazlar 
tomchilanuvchi 
suyuqliklarga 
nisbatan 
tez harakatlanuvchi 
zarrachalardan iborat bo`lib, ularning hajmi bosim va harorat ta'sirida tezrok 
o`zgaradi. 
Gidromexanika kursida asosan tomchilanuvchi suyuqliklarni to`g`ridan-
to`g`ri suyuqlik deb ataymiz. 
Suyuqliklar tutash jismlar qatoriga kiradi va muvozanat hamda harakat 
vaqtida doimo qattiq jismlar: suyuqlik solingan idish tubi va devorlari, truba hamda 
kanallarning devorlari va boshqalar bilan chegaralangan bo`ladi. Suyuqliklar gazlar 
(havo) bilan ma'lum chegara bo`yicha ajralishi mumkin. Bu chegara erkin sirt 
deyiladi.