1-mavzu. Gidravlika fanining tarixi va rivojlanishi

1.5. Suyuqlikka ta'sir etuvchi kuchlar. 

---

Odatda suyuqlikka ikki turdagi tashqi kuchlar: sirtqi va massali kuchlar ta'sir 
qiladi. Masalan, sirtli kuchdan bosim kuchi bo`lib, u suyuqlik hajmi sirtiga qo`yilgan 
va shu yuzaga proportsionaldir. Massali kuchlar suyuqlikni tashkil qiluvchi har bir 
zarracha massasiga proportsionaldir. Bu kuchlar qatoriga og`irlik, inertsiya va 
shunga o`xshaganlar kiradi. 
Suyuqlik tinch holatda bo`lganda, unda qovushqoqlik kuchi bo`lmaydi. Shu 
sabali bu holda suyuqlik ideal suyuqlik xususiyatlariga ega bo`ladi va gidrostatika 
masalalari ideal suyuqlik deb qarab olingan yechimlari katta aniqlikda bo`ladi. Tinch 
holatdagi suyuqlik ichida paydo bo`lgan siquvchi kuchlanish gidrostatik bosim yoki 
gidrostatik bosim kuchlanishi deb ataladi. 
Endi gidrostatik bosim tushunchasi bilan bog`liq bo`lgan asosiy qoidalarni 
o`rganamiz. Bu uchun muvozanatda turgan qanaqadir hajmdagi suyuq jism olamiz. 
(1.1-rasm)
Olingan hajmdagi suyuqlikni VS tekislik bilan ikki qismga bo`lamiz. Shu 
bo`lingan birinchi I qism VS bo`luvchi tekislik orqali II-qismga ta'sir qiladi. 
Bo`luvchi tekislik yuzasini S deb belgilaymiz. Fikran birinchi qismni tashlab 
yuboramiz. Qolgan II-qism muvozanatda bo`lishi uchun tashlab yuborilgan I-qism 
o`rnini gidrostatik bosim kuchi deb ataluvchi va shu S yuzaga ta'sir qiluvchi P kuch 
bilan almashtiramiz. 
Qaralayotgan S yuzaga ta'sir qiluvchi P kuch gidrosttik bosim kuchi yoki
qisqacha gidrostatik kuch deyiladi. P kuch II qismga nisbatan tashqi kuch, butun 
hajmga nisbatan esa ichki kuch hisoblanadi. P kuchning S yuzaga nisbati bu 
yuzaning birlik miqdoriga ta'sir qiluvchi kuchni beradi va o`rtacha gidrostatik bosim 
deb ataladi:
P
o’rt
= P/S
(1.1) 
Agar S yuzani kichraytirib borib, nuqtaga intiltirsak 
(S 0), P
o’rt

biror chegaraviy 
qiymatga intiladi. 
)
/
lim(
S
P
P 
 

---

Bu qiymat A nuqtaga ta'sir qilayotgan bosimni beradi va u gidrostatik bosim 
deb ataladi. Umumiy holda gidrostatik bosim r bilan o`rtacha gidrostatik bosim 
r
o`rt
teng emas. 
Gidrostatik bosim
H /m
2
 
bilan o`lchanadi.
1.1-rasm. Suyuqliklarda bosim tushunchasiga doir chizma.