1-mavzu: “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi va vazifalari ilmiy blimlarning metodologik asoslari Reja

Tarixiylik tamoyili - obektni kelib chiqishi va rivojlanishiga bog ’lab, mi 
mufassal o ’rganish mumkin. 
Mavhumlashtirish, ideallashtirish va formallashtirish metodlari — ilmiy 
tadqiqot jarayonida real obektlarni eng muhim xossalari cheklangan obektlar 
shaklida (mavhumlashtirish) ifoda etish, shuningdek, ularning aniq belgilangan 
xossalari («ideal gaz», «moddiy nuqta», «mutlaqo qora jism»)ga tayanib, xayoliy 
obrazlarini yaratish qulaydir. Mazkur obektlarning xossalarini va ulami o ’z ramz, 
belgilari shaklida ifodalash, ya’ni formallashtirish juda oson. Bu ulaming xayoliy 
obrazlari va matematik timsollarini boshqarish (matematik forma- lizmdan 
foydalanish)ni ancha yengillashtiradi. 
Metodologik tamoyillar va yondashuvlarning tabiati har xildir. Masalan, 
reduksiya, yaxlitlik, kontrreduksiya tamoyillari tadqiqotning tabiiy obektlari 
tabiatini: verifikatsiya, falsifikatsiya tamoyili, mantiq qonunlari esa bilish va fikrlash 
faoliyatining shakllarini: to‘ldi- ruvchanlik, tarixiylik tamoyillari va sistemali 
yondashuv esa tadqiqot obektlari hamda bilish va fikrlash faoliyatining xossalarini 
ifoda etadi. 
Metodologik tamoyillar ro‘yxati ochiq xususiyatga ega bo‘lib, ko‘payishda 
davom etmoqda. So‘nggi davrda tez-tez tilga olinayotgan «antrop tamoyili»da 
tabiatni ilmiy bilish metodologiyasi uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan narsani 
ko‘rmadik. Uni maxsus ajratish, balki, qadimiyatga borib taqaluvchi turli 
6
Вялсев А Н. Опсритие элементарных частиц. М., 1984. -С. 272.
261 

---

antroposentrik ta’limotlami birlashtirish uchun foydali bo‘lishi mumkin. Antrop 
tamoyilning asosiy g‘oyasi, mohiyat-e’tibori bilan, Olamda mavjud bo‘lgan barcha 
obektlar o‘z mavjudligi bilan ana shu Olamda mavjud boigan boshqa obektlarga zid 
kelmasligi kerak, degan siyqasi chiqqan qarashga asoslanadi. Bu nuqtai nazardan